Gemeenten met een energiecontract bij het voormalige Gazprom Energy krijgen tot eind maart om over te stappen naar een andere leverancier. Minister Rob Jetten (D66) van Klimaat en Energie verlengt de periode waarin gemeenten een andere aanbieder moeten zoeken met nog eens drie maanden, zo schrijft hij aan de Tweede Kamer.
Jetten gaf gemeenten in september ook al eens drie maanden uitstel en zegde destijds toe de Europese Commissie te vragen of de contracten strijdig zijn met Europese sanctieregels. Omdat de Commissie nog geen antwoord heeft gegeven, verlengt de minister de deadline. Gemeenten die al gedwongen zijn overgestapt kunnen rekenen op een vorm van compensatie. De minister gaat in gesprek met gemeenten over hoe de compensatie er precies uit gaat zien.
In een brief (link) aan de Kamer schrijft Jetten dat hij nog niet alle informatie heeft om een "definitief standpunt" in te nemen over de sancties. De verlenging geeft de gemeenten "duidelijkheid ten aanzien van de komende winter." Inmiddels hebben ruim driehonderd gemeenten, waterschappen en (semi-)publieke instellingen als scholen zich bij het ministerie gemeld om een voorlopige ontheffing aan te vragen van de gedwongen overstap.
Aan de start van dit jaar hadden zij allen een energiecontract bij Gazprom Energy, de Nederlandse dochter van het Russische staatsgasbedrijf. Na de inval van Oekraïne riepen bewoners begin maart hun gemeentebesturen op deze contracten op te zeggen, om te voorkomen dat de gasinkomsten via het moederbedrijf de Russische oorlogskas zouden spekken.
Uit mediaberichtgeving en eigen onderzoek door wethouders bleek echter dat het afbreken van de contracten averechts zou werken. Gemeenten die hun contract opzegden, moesten opnieuw gas inkopen op de Europese markt. De gasmix die daar beschikbaar is, is nog altijd deels Russisch. En omdat de prijs van gas door het jaar heen vijf, tien of zelfs vijftien keer hoger was, leverde de overstap Rusland juist extra inkomsten op.
Tegenzin
Toch verplichtte minister Jetten de gemeenten en waterschappen eind april binnen een half jaar over te stappen. Het was "onwenselijk" als Nederland "op deze manier bijdraagt aan de Russische staatskas," zei hij toen. Het net aangenomen vijfde Europese sanctiepakket zou daartoe verplichten, zo schreef de minister aan de Kamer.
De opdracht kwam op een opvallend moment. Duitsland had enkele weken eerder de zeggenschap bij het Europese hoofdkantoor van Gazprom naar zich toegetrokken. De Duitse regering verving de topman en een deel van het personeel. Daarnaast garandeerde Duitsland dat inkomsten van de Europese tak, waar ook de Nederlandse vestiging onder valt, niet meer naar Rusland vloeiden. De Duitse regering doopte de Europese Gazpromdochters om tot SEFE (Securing Energy For Europe) en riep klanten van het bedrijf op de contracten te respecteren.
In de daaropvolgende maanden gaven tientallen gemeenten opvolging aan de opdracht van Jetten, zij het regelmatig knarsetandend. De gemeente Utrecht, van wie het SEFE-contract tot 2024 doorliep, zag zich genoodzaakt 11 miljoen euro extra uit te trekken om over te stappen naar een nieuwe leverancier terwijl de gasprijs piekte. Desondanks "krijgen we nu nog steeds Russisch gas geleverd," schreef de gemeente, omdat dit "nu eenmaal onderdeel is van de Nederlandse gasmix."
Compensatie
Nadat Nieuwsuur in twee uitzendingen aandacht besteedde aan de lastige situatie van de gemeenten, floot een Kamermeerderheid Jetten terug. De Tweede Kamer vroeg hem zijn opdracht te heroverwegen. Daar gaf hij begin september gehoor aan door de deadline van 10 oktober met drie maanden te verplaatsen naar 31 december. Daarnaast beloofde hij de kwestie voor te leggen in Brussel. Dat antwoord duurt langer dan verwacht, dus schuift de deadline mee.
Ook de gemeenten die al zijn overgestapt komt de minister nu tegemoet. Zij krijgen in ieder geval een 'tegemoetkoming' voor de hogere prijs die ze tussen 10 oktober (de initiële deadline) en 31 december hebben gemaakt. Met de partijen voor wie het SEFE-contract ook in 2023 doorliep gaat Jetten nu om tafel om over verdere tegemoetkoming te praten.
