D66 en CDA vragen duidelijkheid aan Minister van Energie Rob Jetten over de situatie van gemeenten, die van het ministerie verplicht moeten afstappen van hun contract met Gazprom Energy. Gemeenten moeten op zoek naar een nieuwe gasleverancier. Maar door de schaarste zijn die aanbieders er niet, of is het nieuwe contract peperduur: de gemeente Utrecht moet bijvoorbeeld 11 miljoen euro ophoesten door de gedwongen overstap.
De coalitiepartijen vragen de minister daarom hoe noodzakelijk deze stap is. Minister Jetten gaf gemeenten, waterschappen, bedrijven en onderwijsinstellingen eind april de opdracht om het lopende gascontract met de Nederlandse dochter van het staatsgasbedrijf binnen een half jaar te verbreken. "Het is onwenselijk als Europese landen op deze manier bijdragen aan de Russische staatskas", zei de minister toen.
Toen waarschuwden verschillende media, wethouders en de Kamer minister Jetten al dat de opdracht Rusland juist geld zou opleveren. Gemeenten die een goedkoop contract opzeggen, moeten op de Europese gasmarkt nieuw gas inkopen. Die markt wordt gevoed door onder meer Amerikaans en Noors gas, maar ook nog steeds door Rusland. Afnemers die deze gasmix inkopen, kunnen niet voorkomen dat een deel ervan uit Rusland komt. En doordat de prijs inmiddels ruim vijftien keer zo hoog is, als die waarvoor de gemeenten het onder hun oude contract inkochten, levert het juist Rusland flink extra inkomsten op.
Minister Jetten houdt vol dat Nederland verplicht is het toch te doen, vanwege de Europese sancties tegen Rusland. Die verbieden (semi-)publieke diensten om contracten aan te gaan met bedrijven die Russisch eigendom zijn. Dat geldt dus ook voor Gazprom Energy, stelt het ministerie, dat de dochteronderneming is van het Russische staatsgasbedrijf.
Nederland interpreteert sanctieregels anders
Vorige week liet Nieuwsuur zien dat de Duitse overheid al enkele weken voordat minister Jetten de gemeenten opdroeg hun lopende contracten te verbreken, de controle had overgenomen bij het Europese hoofdkantoor van Gazprom waar ook de Nederlandse dochteronderneming onder valt. De CEO werd Duits, een deel van het personeel werd vervangen en de inkomsten, zo laat de Duitse overheid weten, gaan sindsdien niet meer naar Rusland. Ook de naam veranderde, de Europese groep gaat verder als SEFE (Securing Energy for Europe).
Nederland staat dan ook alleen in zijn interpretatie van de Europese sanctieregels. Zeven landen, waaronder de Verenigde Staten, Duitsland en Italië, doen nog gewoon zaken met SEFE. Duitsland riep Nederlandse afnemers, zoals gemeenten, een half jaar geleden al op de contracten met het bedrijf te respecteren.
CDA-Kamerlid Henri Bontenbal, die de minister in april waarschuwde, vraagt hem nu om de opdracht te heroverwegen.
Klem
Tot die tijd zien gemeenten zich gedwongen om zich aan de deadline van het ministerie te houden. Als ze echt geen leverancier kunnen vinden, kunnen ze ontheffing aanvragen bij het Rijk. Maar volgens aanbestedingsadvocaat Alexander Klein Hofmeijer, die gemeenten begeleidt, is dat een onzekere route: "Ik zie dat aanvragen worden afgewezen omdat het Rijk vindt dat de gemeente er niet alles aan heeft gedaan om een nieuwe leverancier te vinden, of bij de onderhandelingen niet ver genoeg is gegaan."
Dat is een voorwaarde waar wethouders soms niet aan kunnen voldoen, legt de advocaat uit. "Zo is er soms überhaupt geen aanbieder. Met een aanbieder die niet bestaat kan je ook niet onderhandelen." De gemeente Den Haag ondervond dat aan den lijve. De gemeente kreeg in een half jaar geen enkele reactie op de aanbesteding en moet nu hopen op ontheffing.
Gemeenten zitten klem, ziet Klein Hoffmeijer, en lopen niet alleen financiële, maar ook juridische risico's. "Als ze de deadline niet halen en geen ontheffing krijgen, plegen ze een economisch delict." Volgens de aanbestedingsspecialist zijn de burgemeester en wethouders dan hoofdelijk aansprakelijk. En ook al hebben ze alles in het werk gesteld om aan de opdracht te voldoen, "alsnog lopen ze volgens de wet dan het risico op een gevangenisstraf", zegt Klein Hoffmeijer.
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat laat in een reactie weten dat dat "technisch gezien juist is". De beslissing om tot vervolging over te gaan is uiteindelijk aan het Openbaar Ministerie. EZK laat verder weten dat er inmiddels dertien aanvragen tot ontheffing zijn gedaan, waarvan er vier zijn goedgekeurd en één is afgewezen.
Voor de gemeente Utrecht komt deze optie, net als voor anderen, te laat. De gemeente koopt voor miljoenen nieuw gas in. En ook dat gas is dus deels Russisch, want: "Russisch gas is nu eenmaal onderdeel van de Nederlandse gasmix", laat het College de Raad per brief weten.
