Er zijn nog genoeg landen die zich over de oorlog in Oekraïne wijselijk op de vlakte houden om de relatie met Rusland niet te verpesten. Maar echte bondgenoten, daarvan heeft president Vladimir Poetin er in de oorlog nog maar één: de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko.
Maandag zei Loekasjenko dat de twee landen zelfs werken aan gezamenlijke troepenopbouw. Het doel lijkt om Oekraïne ook vanuit het noorden aan te vallen. Maar experts denken dat zo'n offensief er voorlopig niet in zit, ook omdat dat voor Loekasjenko slecht kan uitpakken.
Loekasjenko's betrokkenheid bij de oorlog kan leiden tot zijn val.
Rusland gebruikte Belarus al in het begin van de oorlog om troepen en materieel naar Noord-Oekraïne te verplaatsen. Sindsdien vuurde Rusland een aantal keer raketten op Oekraïne af vanuit Belarus en werd het land ingezet voor bevoorrading van het leger. "Zo is het land vanaf het begin betrokken geweest bij de oorlog, zonder dat het Belarussische leger zelf meevocht", zegt journalist en Belarus-kenner Franka Hummels.
Maar of die steun Loekasjenko's eigen beslissing was, is maar zeer de vraag. Loeksjenko is al sinds 1994 president van Belarus, maar "hij heeft eigenlijk bijna geen macht meer", zegt Hummels.
Marionet van Poetin
Zeker sinds 2020 is hij volledig afhankelijk van Poetin. In dat jaar won Loekasjenko officieel de presidentsverkiezingen, maar dat lukte hem alleen door grootscheepse fraude. De bevolking ging de straat op, maar de protesten werden keihard neergeslagen.
"Loekasjenko heeft daarmee alle bruggen naar het Westen verbrand", zegt Rusland-deskundige Tony van der Togt van Instituut Clingendael. "Sindsdien kan hij zich alleen met zware repressie handhaven, militair en financieel gesteund door Poetin."
Hummels: "Loekasjenko kon zijn bevolking niet meer in toom houden. Het is bij de gratie van Poetin dat hij kon aanblijven en dat de revolutie mislukte. De prijs die Loekasjenko daarvoor betaalt: op het moment dat Poetin besluit dat er wat moet gebeuren, moet hij dat uitvoeren."
Beide mannen streven naar een soort terugkeer van de Sovjet-Unie, maar Loekasjenko wilde in de jaren 90 nog zélf in het Kremlin belanden, zegt Hummels. "In 2000 kwam Poetin aan de macht en die gaf hem geen ruimte voor die droom. De twee mannen hebben echt een hekel aan elkaar."
Maar omdat Loekasjenko's lot in de handen ligt van Poetin, gaat hij toch braaf mee met Poetins verhaal over Oekraïne. De Belarussische regering sprak de afgelopen dagen over Oekraïense "provocaties" en zei dat Kiev "aanvallen op het Belarus voorbereidt".
"Redelijk onzinnig", noemt Van der Togt die uitspraken. "De Oekraïners hebben wel iets anders aan hun hoofd. Het is framing om uit te leggen waarom de troepensamenwerking nodig is." Hummels: "Dit is een manier voor Poetin en Loekasjenko om Oekraïne als agressor neer te zetten."
Belarussen vechten mee met Oekraïne
Hummels en Van der Togt vragen zich beiden wel af wat Poetin bereikt met de nieuwe militaire samenwerking. "Het geografische voordeel om Oekraïne ook vanuit het noorden aan te vallen, had Rusland al", zegt Hummels.
Waarschijnlijk hoopt Poetin dat Belarussische soldaten gaan meevechten, maar in Belarus is "de animo om mee te doen aan Russische zijde verschrikkelijk klein", zegt Hummels. "In Belarus zijn veruit de meeste mensen tegen de oorlog. Belarussen saboteerden de afgelopen tijd Russische aanvoerlijnen."
En er zijn zelfs Belarussische bataljons die meevechten aan de Oekraïense kant:
De Belarussische politicoloog Franak Viacorka nuanceert dat beeld. "Sommige militairen steunen Europa en verandering, sommigen sympathiseren met Rusland. Maar de meesten zijn cynisch, niet politiek geïnteresseerd en vinden alles wel best."
Hoe dan ook verwacht Van der Togt geen grote nieuwe aanval vanuit Belarus. Het eigen leger is te zwak, en Rusland heeft het al lastig genoeg aan het front in het oosten, waar het grote verliezen lijdt. "Via mobilisatie wil Rusland de eenheden aanvullen, maar die reservisten zijn vaak slecht bewapend en slecht getraind."
Einde Loekasjenko?
Het enige dat Poetin met de samenwerking met Belarus wint, meent Hummels, is een versterking van "het ideologische verhaal dat hij aan zijn bevolking slijt". "Hij kan zeggen dat het Russische leger zo sterk is dat het ook Belarus kan beschermen tegen dat gevaarlijke Oekraïne."
En hoewel Loekasjenko tot nu toe geen soldaten laat meevechten, heeft ook hij baat bij een sterk Russisch leger. Want een Russische nederlaag kan ook zijn eigen einde inluiden, zegt Van der Togt. "Als Poetin verliest, kan er ook in Belarus een machtsvacuüm ontstaan, net zoals in allerlei regio's rond Rusland. Dat zou de bevolking een nieuwe kans bieden om in opstand te komen."
Maar Loekasjenko zit in een lastige spagaat. Want door steun te verlenen aan Poetin, verzwakt hij zijn positie óók. Hummels: "Veel westerse sancties raken ook Belarus. De bevolking is voorstander van die sancties, maar het land lijdt er wel onder. De effecten kunnen tot de val van Loekasjenko leiden. Linksom of rechtsom, zijn betrokkenheid bij deze oorlog versterkt zijn positie niet."
