Hieronder lees je het transcript van de door NPO Start mogelijk gemaakte #Ophef-aflevering over de neptransacties van Jaap van Dissel:
"Je moet zo veel energie erin steken om dit soort dingen te ontkrachten, en het kost zo weinig energie om dit soort dingen te fabriceren."
De trendinglijsten staan er vol mee: berichten die niet kloppen. Toch geloven mensen ze, en dus duiken wij erin.
De ene keer blijken ze verzonnen, de andere keer verkeerd geïnterpreteerd. En soms zit er wel degelijk een kern van waarheid in.
In deze Nieuwsuur-serie ontrafelen we ophef. In deze aflevering: de neptransacties van Van Dissel.
Het was een 'explosieve' beschuldiging: RIVM-baas Jaap van Dissel zou 750.000 euro hebben ontvangen van de organisatie die in coronatijd 'testen voor toegang' organiseerde, Stichting Open Nederland.
"Corruptie"- werd er geroepen.
Dit transactieoverzicht moest de deal bewijzen.
Maar de ophef blijkt fophef.
Want dit bewijs rammelt aan alle kanten: het zit vol met fouten en lijkt in elkaar geknutseld.
Maar tóch kreeg het gerucht zoveel bijval dat het de landelijke televisie haalde.
Raisa Blommestijn
Gideon van Meijeren
Het leidde zelfs tot Kamervragen.
Toch besteed ik er in deze serie nog aandacht aan. Want dít is een schoolvoorbeeld van hoe iets wat níet klopt, toch wordt opgepikt, als waarheid wordt geframed, en groot gemaakt.
En zelfs nu blijkt dat de claim niet klopt, blijft het nepnieuws nog aan Van Dissel kleven.
In deze video reconstrueren we daarom de hele affaire, van A tot Z.
Ik ontrafel de ophef die binnen no time tot een hoogtepunt kwam, en sprak met vrijwel alle betrokkenen, zoals een van de podcasters:
Yves Gijrath
"Wij zijn types die het gewoon leuk vinden om fouten te maken, om ons te verspreken en zo. Anders vinden we het ook niet meer leuk.
Wij zijn ook natuurlijk een beetje types die vinden dat leuk om ook zonder die nuances te praten. Wij zijn ook bereid om fouten te maken in onze gesprekken, om ons te verspreken. Anders vinden we het ook niet meer leuk."
Advocaten en journalisten:
Vasco van der Boon, FD
"Het was zo snel te verifiëren dat het onjuist was. Dat we dachten bijna schouderophalend van dit is onbetrouwbaar en dat ziet iedereen direct.
Er zaten zulke waanzinnige bloopers in de informatie en het was zo snel te verifiëren dat het onjuist was."
Een privédetective
en een spindoctor die - tot nu toe nog niet in beeld kwam.
en voor het eerst wil ook het slachtoffer van deze hetze op de zaak reageren: Jaap van Dissel
Jaap van Dissel
"Wat ik er toen van dacht? Dat het volkomen absurd was. Want met een klein beetje moeite had men al heel snel kunnen zien dat het niet klopte."
Eerst dit: net als in seizoen 1 van deze serie kan je op onze website al onze research nalezen.
Daarnaast kan je met het script bij de hand zien waar we onze bevindingen op baseren.
Yves Gijrath
Om erachter te komen wanneer en door wie de ophef over dat neppe bankafschrift is ontstaan, heb ik onze socialmedia-analist gevraagd om Twitter door te spitten.
Hij zocht op de naam Jaap van Dissel en varianten daarop.
En wat we zien is dat er altijd wel wát over 'm getweet wordt, maar pas na de publicatie van die podcast, ging Twitter écht helemaal los.
Bij de andere pieken van deze grafiek kom ik zo nog.
Want bijna alle betrokkenen die ik hierover sprak, zeggen dat ik eerst terug moet in de tijd, om te snappen hoe dit verhaal rondom Van Dissel is ontstaan.
En dus neem ik je even mee naar de zomer van 2021.
Journalisten van NRC en Follow The Money krijgen dan al een 'tip'.
Die tip komt van Maarten Cuppen Hij is directeur van het coronatestbedrijf U-Diagnostics.
Cuppen mailt de redacties allerlei documenten.
Andere redacties krijgen van Cuppens communicatieman de documenten toegestuurd: dat is Martin van Putten. Hij klopt aan bij De Telegraaf, het AD en het Financieele Dagblad.
Ook Nieuwsuur krijgt de documenten later (trouwens) via-via toegestuurd.
Even wat meer over die Van Putten. Hij was ooit journalist bij De Telegraaf maar nu dus pr-man.
Zelf ontkent hij het, maar hij zou ook een van de ontwerpers zijn van een geheime lastercampagne tegen VVD-leider Rutte. Met filmpjes van anonieme afzenders wilden ze Rutte zwart maken bij de kiezers.
Oké, terug naar die documenten. Let op: het gaat hier dus nog niet over die neppe banktransactie van Jaap van Dissel, daar komen we straks pas.
In die eerste documenten - in de zomer van 2021 - is nog niet Van Dissel het mikpunt, maar Stichting Open Nederland.
De organisatie die in coronatijd 'testen voor toegang' organiseerde in opdracht van de overheid.
In de documenten die Cuppen en Van Putten rondsturen staan allerlei wilde aantijgingen over die stichting.
Wat was het belang van Cuppen en zijn pr-man om dit rond te sturen?
Nou dat zit zo: Cuppen had met zijn bedrijf een geschil met de overheid, en had het idee dat het ministerie van Volksgezondheid zijn concurrenten bevoordeelde.
Daarom schakelde hij een recherchebureau in om dat te bewijzen. Het bureau van Dick Steffens.
Steffens geeft hen uiteindelijk die documenten met de aantijgingen over Stichting Open Nederland.
Ik ga hier verder niet te veel op in, want allerlei journalisten hebben naar die documenten gekeken en:
Vasco van der Boon, FD
"Er zaten zulke waanzinnige bloopers in de info."
Je hoort hier een van de journalisten die ik telefonisch over de ophef heb gesproken.
Vasco van der Boon, FD
"Het was zo snel te verifiëren dat het onjuist was. Dat we dachten bijna schouderophalend van dit is onbetrouwbare informatie en dat ziet iedereen meteen wel."
Omdat de informatie dus uiterst onbetrouwbaar was, publiceren ze er niet over.
Het Financieele Dagblad schrijft nog wel een stuk over het conflict tussen U-Diagnostics en het ministerie van Volksgezondheid.
Maar in het artikel staat ook expliciet vermeld dat er geen betrouwbaar bewijs is voor veel van de beschuldigingen.
Goed, het verhaal dat de mannen proberen te pluggen bij de journalisten komt dus niet van de grond vanwege gebrek aan bewijs.
En met dat in je achterhoofd neem ik je nu mee naar dit voorjaar.
Want nú komen we bij het vermeende transactie-overzicht van Jaap van Dissel.
Het is ook weer Steffens die daarmee komt.
Ik heb hem natuurlijk gebeld om te vragen hoe híj dat transactieoverzicht kreeg.
Van een 'buitenlandse bron', vertelde die.
Hij zegt dat-ie partners heeft in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Israël en Hongkong en claimt dat in sommige van die landen het betrekkelijk eenvoudig is om bij banktransactiegegevens te komen.
Steffens stuurt het overzicht 'ter informatie' door aan Cuppen, die het samen met Van Putten weer rondstuurt aan de journalisten van NRC en Follow The Money.
En zo komt het transactieoverzicht via dezelfde route bij de media terecht.
Wat krijgen die journalisten te zien? Dat is dit.
Een zogenoemd intel-rapport van 3 mei, 2022.
Vanaf dit rekeningnummer zou Professor J.T. van Dissel geld hebben ontvangen van de SON Foundation
750.000 euro
Jan Hein Strop is de journalist van Follow The Money die het afschrift via WhatsApp krijgt toegestuurd.
Jan Hein Strop FTM
"Het eerste dat je dan doet is het bankrekeningnummer dat daar genoemd is, een Rabo-bankrekeningnummer, invoeren in internetbankieren om te zien of dat inderdaad een bankrekeningnummer is dat te associëren valt met Jaap Tamino van Dissel, zoals hij heet. Dat blijkt dus niet zo te zijn. Hoe je het ook spelt, met afkortingen, zonder Tamino, met Tamino, Van Dissel, je krijgt er geen match uit. Het eerste wat ik dacht is dat dat bankrekeningnummer niet op Jaap van Dissel staat."
Andere journalisten komen tot eenzelfde conclusie: er klopt niks van het transactieoverzicht.
Het is vervalst.
En dus schuiven ze de onbetrouwbare tip terzijde.
Daarmee leek het gerucht uit de wereld.
Want als we kijken naar de ophef: die was er toen nog helemaal niet.
Het bankafschrift was alleen 'onderhands' uitgewisseld tussen Van Putten, Cuppen en journalisten. Het grote publiek heeft er nog geen weet van.
Tot 6 september.
Yves Gijrath
Twee podcasters, Yves Gijrath en vastgoedondernemer Erik de Vlieger, kondigen 'explosief materiaal' aan in hun podcast.
Want, zo zeggen ze, vanaf een Belgische bankrekening is 750.000 euro naar Van Dissel overgemaakt door SON, dat zou staan voor Stichting Open Nederland.
De mannen zeggen 99 procent zeker te zijn van hun scoop.
En die oproep wordt ook op social media veel gedeeld.
En een dag later:
De dag na de lancering van de podcast stookt ook Thierry Baudet het vuurtje op bij zijn bijna 280.000 volgers op Twitter: "journalisten duik hier eens in"
Deze stellige tweet van fanatieke twitteraar Annelies Strikkers beschrijft de vermeende overschrijving als feit. Het zaakje stinkt volgens haar naar corruptie.
Ze roept onder andere Maarten Keulemans van de Volkskrant, RTL Nieuws en mij en m'n collega's op om er onderzoek naar te doen.
Dankzij De Vlieger, Baudet en Strikkers wordt de link naar de podcast door nog zo'n 4000 twitteraars gedeeld.
Het trio brengt de podcast dus bij het grote publiek onder de aandacht en vragen 'de media' het uit te zoeken.
Er zijn dan al wel degelijk journalisten die al om 't afschrift hebben gevraagd. Zoals journalist Harry Hol.
Hij maakt YouTube-video's over nepnieuws en staat op Twitter bekend om z'n factchecks.
Harry Hol, journalist
"Mijn eerste reactie was gewoon nieuwsgierigheid, wat is hier gaande, kan dit onderbouwd worden? Op het moment dat ik dat ging vragen, werd er alleen maar ontweken. En op het moment dat mensen rechtstreekse vragen van bewijs ontwijken, gaan bij mij alle alarmbellen af. Dus ben ik ze blijven bestoken met vragen: 'jullie claimen wel van alles, maar toon dan ook bewijs ervoor'.
Opmerkelijk is dat podcaster De Vlieger de media oproept 'het uit te zoeken', maar podcaster Gijrath het transactieoverzicht helemaal niet aan journalisten wil geven:
Daar heb ik een van de heren natuurlijk over gebeld. Ik had een lang telefoongesprek met Gijrath waarin hij toegaf dat de oproep aan de pers onhandig geformuleerd was.
Yves Gijrath
"Hij zegt: 'Ja cadeau voor de media, 99 procent'. Cadeau had natuurlijk vervangen moeten worden voor: we hebben een vraag voor de media."
Het hele verhaal is koren op de molen van Forum voor Democratie-kamerlid Gideon van Meijeren.
Van Meijeren citeert de stellige tweet van Annelies Strikkers en schrijft:
"Als onderstaande ook waar is, is hij niet zomaar corrupt, maar corrupt tot op het bot"
Het is trouwens niet de eerste keer dat Van Meijeren de RIVM-baas zonder bewijs corrupt noemt. Dat deed hij dit voorjaar ook al.
Jaap van Dissel
"Nou, die laster die systematisch en publiek is gedaan, kunnen niet anders dan tot doel hebben dan karaktermoord."
Een opvallende virale tweet komt op diezelfde dag, een dag na de podcast, van advocaat Hester Bais. Ze schrijft in antwoord op de podcasters dat ze de betaling kan bevestigen "áls de transactieoverzichten kloppen".
Het is wat vaag wat ze hier zegt, maar andere twitteraars gebruiken haar tweet wel om het transactieoverzicht gewicht te geven. Want: "een advocaat heeft de echtheid al bevestigd"
Haar tweet wordt ruim 3000 keer geliket en bijna 1000 keer gedeeld.
Goed, op dat moment overheerst dus het corruptie-verhaal, in plaats van dat de transactie gepubliceerd wordt, zodat er goed onderzoek naar gedaan kan worden.
En ondertussen komt die oproep aan 'de media' wél in een stroomversnelling terecht.
Ook rechtse weblogs draai-, alternatieve media en complotwebsites koppen de claim van de podcasters, zie 1, 2, 3, 4
En wordt de beschuldiging ge-echood bij het televisieprogramma Ongehoord Nieuws, op Ongehoord Nederland.
Raisa Blommenstein
Tja, 'als het waar is'.
Alleen al op Twitter is het fragment bijna 200.000 keer bekeken.
Het rare is dat ook Blommenstein klaagt dat nieuwsmedia zich niet hebben gemeld bij de podcastmakers en de zaak zouden negeren. Maar: haar eigen programma Ongehoord Nieuws had het natuurlijk ook gewoon zelf kunnen onderzoeken.
Van Dissel
"Wat mij opviel is gretigheid waarin dat op werd gepakt en voor eigen belang werd gebruikt. Dat vind ik redelijk kwetsend. Met een klein beetje moeite had men kunnen zien dat dat niet klopte. Als dat zo gretig wordt opgepakt, zoals u al aangeeft dan zegt dat iets over de dynamiek in bepaalde kringen om van dit soort berichten gebruik te maken als eigen doel."
Diezelfde dag dient Wybren van Haga Kamervragen in bij minister Kuipers.
Daarin wordt onder andere als feit gepresenteerd dat de Stichting Open Nederland Belgische bankrekeningen heeft. Maar dat is dan nog nergens uit gebleken.
En het speculeren gaat door. Want kijk maar eens naar deze grafiek, over de ophef rond Van Dissel. Dan zie je duidelijk dat er vijf dagen later weer een golf van berichten over 'm naar buitenkomt.
Dat is het moment dat kamerlid Gideon van Meijeren een debat aanvraagt over de niet-bewezen claims.
En dan, komt de debunk.
Want journalist Harry Hol die eerder al aanklopte bij de podcasters krijgt een berichtje.
In een Telegramgroep 'Klokkenluiders online' is op woensdagavond 14 september om 23.16 uur een transactieoverzicht gepubliceerd. Het is geen kopie van een bankafschrift maar een 'intel-rapport' waarop de transactie staat, en 't bevat alle details die de podcasters ook noemen.
Het IBAN-nummer klopt niet...
Het genoemde rekeningnummer staat niet op naam van Van Dissel...
Zijn titel professor staat erbij, maar dat vermelden banken in ieder geval nooit...
Er staat in een tikfout in de straatnaam van de Rabobank...
De postcode klopt niet...
De eindbalans klopt niet...
De betaling komt van 'Gerrints SON', niet van Stichting Open Nederland
En er staan nog meer fouten in
Harry Hol
"Dus je kon stellen dit is allemaal niet waar nergens op gebaseerd."
En wat ons in de socialmedia-analyse dan direct opvalt: die tweets van Hol - waarin hij bewijst dat er van dit transactieoverzicht niks klopt worden veel minder opgepikt dan de tweets waarin Van Dissel wordt beschuldigd.
In de lijst van de 50 meest gedeelde tweets over Van Dissel, komt de debunk-tweet van Hol pas plek 49.
In bijna alle andere tweets wordt Van Dissel juist in verband gebracht met corruptie of worden er 'vragen gesteld' aan de media over de zaak.
Natuurlijk heb ik de podcasters gevraagd waar ze hun beschuldigingen op hebben gebaseerd. Ze ontkennen dat ze zich baseren op het transactie-overzicht dat Hol in handen heeft.
Maar alle genoemde details komen dus wel overeen.
Yves Gijrath
"We hebben wel een document gehad met wat overeenkomsten, het ziet er ook heel anders uit, dus dat kun je niet helemaal vergelijken. maar wij zagen ook die telfout.
Toen vroegen wij verwerking is handmatig"
Ze beroepen zich nu op de disclaimer die ze in hun podcast-aflevering hebben ingebouwd.
"Jij hebt keurig disclaimer van 1 procent ingebouwd en dat er dan mensen zijn, zowel in de Kamer als in de media, die corruptie aanhangen, daar ga jij niet over dat zijn andere mensen."
(...)
Erik de Vlieger: "We beschuldigen niets en maken ook geen terugtrekkende beweging."
Maar disclaimer of niet, het RIVM eist wel een rectificatie van de twee podcasters.
Jaap van Dissel
"Als je niks laat horen wordt dat ook niet gezien als een goede reactie. Dus vandaar dat we gereageerd hebben, met een schrijven naar een advocaat."
Twee dagen later trekken De Vlieger en Gijrath hun beschuldigingen in.
Erik de Vlieger
Yves Gijrath
"We hebben het gevoel ongelooflijk bezwendeld zijn. We hadden moeten ingrijpen toen Gideon met het verhaal aan de haal ging."
Het RIVM besluit daarop geen juridische stappen zetten, zeggen ze.
Maar noemt het wel 'ongehoord' dat ook een nieuwsprogramma en een Tweede Kamerlid Van Dissel in verband brachten met corruptie.
En minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid zegt in antwoord op de Kamervragen van Van Haga:
"Het is zeer zorgwekkend dat Kamerleden deze (smadelijke) uitlatingen zonder enige kritische kanttekening voor waar aannemen."
Van wie de podcasters het transactieoverzicht nou in handen kregen dat houden ze geheim.
Yves Gijrath
"Je kunt 100 keer dezelfde vraag stellen, Rudy."
Of ze nou wel of niet door anderen bezwendeld zijn met vals materiaal, het mikpunt van deze hetze, Jaap van Dissel, krijgt dankzij hun podcast wel behoorlijk wat op z'n dak.
We zien dat hij op zijn Twitter-account honderden keren (664) wordt aangesproken over de zaak.
En de meeste van de veelgedeelde tweets zijn aanvallend.
Slechts een kleine minderheid stuurt Van Dissel een steunbetuiging.
Jaap van Dissel
"Ik ben niet actief op social media"
U ziet dat zelf niet, begrijp ik?
"Nee, ik heb m'n Twitteraccount voor het laatst gebruikt, ik schat in: acht jaar terug."
Het is niet de eerste keer dat Van Dissel het mikpunt is van wilde beschuldigingen: complotdenkers claimden dat hij satanisch rituele kindermoorden had gepleegd. Nadat ze aanhangers tegen hem hadden opgeruid moest van Dissel worden beveiligd.
Jaap van Dissel
"Het is een idiote zaak. Dat je daar toch als vrij burger, min of meer at random wordt geselecteerd om onderdeel te worden van een businessmodel van een paar personen, dat vind ik buitengewoon bizar."
Alle journalisten die ik spreek, zien dat die ontkrachte 'beschuldiging' toch aan hem blijft kleven. Op sociale media is het zaadje geplant en woekeren de wortels ondergronds.
Vasco van der Boon, FD
"(...) je ziet dat dit soort onjuiste informatie toch door blijft etteren en ik moet bijna erkennen dat we hebben onderschat wat de reproductie capaciteit is van dit soort desinformatie. Het blijft in leven als het niet weersproken wordt."
Sommigen vinden dat Van Dissel nu maar het tegendeel moet bewijzen.
(Advocaat) Hester Bais en (privédetective) Dick Steffens die houden de optie open dat de transactie verkeerd is overgetypt.
Harry Hol, journalist
"Dan kunnen de feiten wel zijn zoals ze zijn, Zijn er toch mensen die denken: waar rook is is vuur."
Rik Wassens, NRC
"Mensen raken beschadigd, dat kun je wel stellen, Jaap van Dissel het kleeft gewoon aan hem, al worden er nu excuses gemaakt."
Jaap van Dissel
"Als er bij herhaling beschuldigingen worden gedaan, dan blijft er altijd iets van kleven aan je persoon. Dan is er altijd morsigheid wat overblijft."
En zo leidt het vervalste transactie-overzicht dus alsnóg tot ophef, ondanks dat het een half jaar eerder al door journalisten was afgedaan als fake.
Je kunt je afvragen: waarom hebben de journalisten van NRC en Follow The Money niet diréct na de podcast hun debunk gepubliceerd? Zij wisten toch in het voorjaar al dat de transactie niet klopte?
Dan had het gerucht misschien helemaal niet de kans gehad om zo uit te groeien?
Jan Hein Strop, FTM:
"Omdat ik het journalistiek niet weet of ik het nou verantwoord vind om te vertellen dat we informatie hebben gekregen, waarvan we denken dat het vals is. Als we iedere keer aandacht moeten besteden aan dingen die niet kloppen, dan vullen we onze kolommen met de verkeerde dingen."
De vraag die mij vaak gesteld wordt, ook nu ik deze serie maak is: moet je desinformatie en complottheorieën wel aandacht geven? Want: als je het aandacht geeft, dan groeit het.
Nou, dit verhaal bewijst dat als je het geen aandacht geeft, het verhaal ook een eigen leven kan gaan leiden.
Dus het kan soms juist goed zijn om het nepnieuws te ontkrachten.
Die afweging blijft voor ons iedere keer weer een dilemma.
Rik Wassens, NRC
"Je moet er zo veel energie insteken om dit soort dingen te ontkrachten terwijl het zo weinig energie kost om dit soort dingen te fabriceren. Toch een soort verloren strijd."
Vasco van der Boon, FD
"(...) je ziet dat dit soort onjuiste informatie toch door blijft etteren en ik moet bekennen dat we hebben onderschat wat de reproductiecapaciteit is van dit soort desinformatie. Het blijft in leven als het niet weersproken wordt. Dat had ik me een jaar geleden niet voor kunnen stellen dat dat zo in leven zou blijven dit soort flauwekul."
En o ja: het is natuurlijk nooit verkeerd om inhoudelijke kritiek op kopstukken te publiceren. Nieuwsuur heeft ook al een aantal kritische reportages en artikelen gemaakt over Van Dissel z'n rol tijdens de coronacrisis.
Maar: dat is wel iets anders dan roddel en achterklap.
Tot zover dit schoolvoorbeeld van hoe nepnieuws, dankzij sociale media en alternatieve, nieuwe media uitgroeit tot ophef. Zelfs tot in de Tweede Kamer aan toe.
Kijk weer even op www.nieuwsuur.nl/ophef om onze verantwoording en bronnen te checken.
Helaas zitten een paar goede publicaties achter een betaalmuur. Daarom vonden we het belangrijk om deze video voor jullie op dit openbare kanaal te maken.
Volg ons om de volgende aflevering van deze serie niet te missen. In de tussentijd kun je me voor factchecks en debunks volgen op m'n Twitteraccount.
Doei!
