Hoe het Transparantieregister Zorg betalingen verborgen houdt
Wetenschappelijk onderzoek laat er geen twijfel over bestaan dat artsen bewust en onbewust beïnvloed worden als ze nauwe banden hebben met de medische industrie. Ze schrijven daardoor bijvoorbeeld meer en duurdere medicijnen voor.
Om die beïnvloeding te voorkomen, is in 2012 het Transparantieregister Zorg opgezet. Hierin worden betalingen aan artsen, ziekenhuizen en andere organisaties vermeld. Alleen dit register werkt niet naar behoren.
Hier lees je het nieuwsbericht daarover.
Dankzij het Transparantieregister konden we uiteindelijk dit verhaal over cardiologen maken. Of misschien beter gezegd: ondanks het Transparantieregister. Want anders dan de naam doet vermoeden, kwamen we er in ons onderzoek achter dat het register helemaal niet zo transparant is.
Hoe we dit onderzoek hebben gedaan, lees je hieronder.
Wie onderzoek wil doen in het Transparantieregister Zorg moet eerst een set regels doorgronden, die zijn vastgelegd in verschillende gedragscodes. Welke betaling moet gemeld worden, door wie en wie is verantwoordelijk voor juiste vermelding?
Betalingen voor zogenoemde mensgebondenonderzoek hoeven bijvoorbeeld niet geregistreerd te worden, terwijl daar juist de grootste bedragen in omgaan. Ook betalingen onder de 500 euro per jaar hoeven niet te worden geregistreerd.
Het Transparantieregister geeft zo per definitie al een vertekend beeld van het geld dat naar artsen, ziekenhuizen en andere organisaties gaat. Het is desondanks de enige manier om breed onderzoek te doen naar de betalingen.
Het opzoeken van een betaling in het register gaat ook niet zonder slag of stoot. Het register vermeldt geen details over de reden van een betaling. En zoeken op naam van een arts is niet mogelijk, dat kan alleen op persoonlijke registratienummers van zorgpersoneel (BIG-nummers).
Die zijn weer te vinden in het BIG-register, zolang een arts niet een achternaam heeft die vaak voorkomt. Erg omslachtig natuurlijk. Volgens stichting Transparantieregister Zorg is dit vanwege privacywetgeving.
Niet vindbare bedrijven
Daarnaast kun je zoeken naar betalingen aan bedrijven, stichtingen en andere organisaties. Paradoxaal genoeg moet je dan wel eerst weten van het bestaan van een bedrijf dat betalingen ontvangt. Want zonder het registratienummer van bedrijven in de Kamer van Koophandel is het register niet doorzoekbaar.
Een paar voorbeelden: de medische industrie maakte ruim 4 miljoen euro over aan AMC Medical Research BV, een bedrijf dat voor de buitenwereld onbekend is. Zo'n 1,7 miljoen euro gaat naar Cathreine BV, een bedrijf van cardiologen in het Catharina Ziekenhuis dat verder nergens wordt genoemd. 4pulse B.V., een bedrijf van de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie, ontvangt 6 ton.
Dat is een flink probleem van het register: als je niet weet op welke KvK-nummers de bedragen zijn gestort, kan je ze ook niet opzoeken. Je weet dus niet welke betalingen je niet ziet.
Het Transparantieregister werd in 2012 opgericht, na een motie van Tweede Kamerleden Khadija Arib (PvdA), Halbe Zijlstra (VVD) en Jolande Sap (GroenLinks). De motie vroeg om een wettelijke verplichting van het registreren van betalingen door farmaceutische bedrijven. Aanleiding was de ophef rond viroloog Ab Osterhaus, die aandelen bleek te hebben in een griepvaccin dat hij zelf aanprees.
Ondanks de steun van een Kamermeerderheid pakte het register anders uit dan bedacht. Aandelen hoeven niet vermeld te worden. Ook is het register niet wettelijk vastgelegd, zoals de motie vroeg. Het Transparantieregister Zorg werd het resultaat van zelfregulering van artsenorganisaties, farmaceutische bedrijven en ziekenhuizen. De betalers en ontvangers van het geld mogen het dus onderling oplossen.
Steekproeven
Het ministerie van Volksgezondheid hield afgelopen jaren toezicht door middel van onderzoeken van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Telkens concludeerde het instituut op basis van steekproeven dat het wel goed zat.
De vraag is hoe grondig het instituut dit onderzoek kon doen. De onderzoekers van het IVM vroegen om de integrale dataset van het Transparantieregister, maar kregen die niet. Onderzoek van andere media - waaronder de Volkskrant, Follow The Money en Argos - wezen intussen telkens al uit dat het register structurele gebreken vertoonde.
In onder meer de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zijn wél databases te downloaden met alle betalingen aan artsen, ziekenhuizen en andere organisaties. In mei vroegen we het Transparantieregister ook om zo'n bestand. Na wekenlang aandringen bleek dat de stichting die niet beschikbaar wilde stellen.
We besloten intussen een steekproef te doen, om te kijken hoe het register functioneerde. We bekeken bij 28 artsen of we opmerkelijke verschillen zagen tussen vermeldingen in het Transparantieregister en andere databases. We zochten welke conflicts of interest ze vermeldden bij hun wetenschappelijke artikelen en presentaties.
En we hadden nog een belangrijke bron: het nevenfunctieregister van hoogleraren dat Nieuwsuur eerder na veel moeite in handen kreeg.
Geregeld zagen we artsen met veel conflicts of interest of nevenfuncties, waarvan we weinig betalingen van aantroffen in het register. Die benaderden we met de vraag of de vermelde betalingen in het register compleet waren.
Van de 28 artsen die we benaderden lieten 11 weten dat er betalingen bij hen ontbraken. Drie gingen niet, of niet inhoudelijk, op onze vragen in. Het gaat om een arbeidsintensieve, maar beperkte steekproef. Grote conclusies kunnen er niet zomaar uit getrokken worden. Het is wel een aanwijzing dat er veel betalingen in het register ontbreken.
En dat was niet het enige wat we vonden.
2018 ontbreekt
Bij het nalopen van honderden BIG- en KvK-nummers, viel op dat er geen betalingen uit 2018 werden vermeld. Navraag bij het register leerde dat er inderdaad een volledig kalenderjaar ontbrak. Dit is op de site niet vermeld. Raadplegers van het register wisten dus niet dat ze een onvolledige database doorzochten. Ook toen we hier vragen over stelden, werd het probleem niet opgelost of vermeld op de site.
Daarnaast loopt het register vaak vast. Een medewerker van het register liet ons na vragen hierover weten: "Soms werkt het wel en soms niet, of het werkt helemaal niet." Het IVM constateerde in 2021 ook al dit probleem.
Ook de NOS en Nieuwsuur kregen dus niet de dataset. Wat we wel kregen: een pdf'je met BIG- en KvK-nummers die in het register zouden staan. Handmatig invoeren, zoals de Volkskrant jaren geleden deels deed, konden we omzeilen. Met een computerprogramma konden we de nummers geautomatiseerd invoeren en de betalingen in databestanden zetten.
Zo bouwden we zelf een dataset. Niet eerder kon de buitenwacht alle bedrijven, stichtingen en andere organisaties die betalingen ontvingen van medische bedrijven zien. De dataset maakte duidelijk dat artsen en de medische industrie betalingen verstoppen, door ze niet te vermelden op het BIG-nummers van zorgverleners.
Dat werkt zo: betalingen voor consultancy-opdrachten en advieswerk moeten volgens de regels van het Transparantieregister zoveel mogelijk staan op het BIG-nummer van de arts die 'm uitvoert, zelfs als de arts het geld niet persoonlijk ontvangt.
De reden is dat via de KvK-nummers het geldbedrag voor de buitenwereld anders niet te vinden is. Maar uit de data blijkt dat desondanks in drie jaar tijd voor 14 miljoen euro aan advies- en consultancybetalingen zijn vermeld op KvK-nummers.
Geen melding op profielpagina
Daar zitten tientallen eenmanszaken en bv's van artsen tussen, waarvan voor de medische bedrijven overduidelijk moet zijn geweest dat zij de opdracht uitvoeren.
Toeval of niet, veel van deze artsen maakten ook geen melding van hun bedrijf op hun profielpagina, zoals de cao wel voorschrijft. Ook waren in meerdere gevallen de ziekenhuizen zelf niet van de betalingen op de hoogte, terwijl ze in veel gevallen wel vooraf toestemming voor hadden moeten geven voor de overeenkomst.
We deden navraag bij meerdere artsen, de ziekenhuizen waar ze werken en de bedrijven die de betalingen niet volgens de regels wegschreven. Overeenkomsten mochten we in de meeste gevallen niet zien en de farmaceutische bedrijven en leveranciers van medische hulpmiddelen reageren niet of niet inhoudelijk op onze vragen.
In dat licht valt vooral Biotronik op, één van de grootste medische hulpmiddelenleveranciers ter wereld. Het bedrijf reageerde niet op mails en LinkedIn-berichten. Zelfs op een aangetekende brief kwam geen reactie.
De PvdA heeft al jaren een initiatiefvoorstel op de plank liggen die het Transparantieregister wettelijk verplicht moet maken en onderbrengt bij het ministerie van Volksgezondheid. Het is nog onduidelijk wanneer het wordt behandeld.
In het voorstel staat dat het register beter doorzoekbaar moet worden en meer details moet vermelden. Medische bedrijven die zich er niet aan houden, kunnen rekenen op een boete tot maximaal 870.000 euro.
Stichting Transparantieregister Zorg zegt in een reactie nader onderzoek te doen naar de technische tekortkomingen in het register. Verder zegt de organisatie niet te kunnen beoordelen of er inderdaad betalingen ten onrechte niet in het register zijn vermeld. Daarvoor zouden onderliggende contracten nodig zijn. Die contracten zijn voor ons niet in te zien, onder meer omdat daar vaak geheimhoudingsclausules in staan.
Uit oogpunt van transparantie publiceren we hieronder een samenvatting van de volledige mailwisselingen met bedrijven en organisaties die we vragen hebben gesteld.