Cardiologen krijgen zonder toestemming miljoenen euro's van medische bedrijven

Tientallen cardiologen ontvangen miljoenen euro's van de medische industrie, achter de rug van ziekenhuizen om. Voor die betalingen moeten ze vooraf toestemming vragen aan hun ziekenhuisbestuur, om belangenverstrengeling te voorkomen. Maar dat gebeurt in veel gevallen niet.

De onderzoeksredactie van NOS en Nieuwsuur analyseerde honderden betalingen uit de medische industrie aan specialisten door verschillende databases met elkaar te combineren. Daaruit bleek dat cardiologen in niet-academische ziekenhuizen in vergelijking met andere specialisten en ziekenhuizen veel geld krijgen gestort op hun bv's en stichtingen.

Betalingen zijn niet ongewoon. Medische bedrijven sponsoren regelmatig specialisten om bijvoorbeeld wetenschappelijke onderzoeken uit te voeren. Dat is alleen toegestaan onder strenge voorwaarden, om het risico op beïnvloeding of zelfs omkoping zo klein mogelijk te maken.

Zo moet iedere betaling van een leverancier van medische hulpmiddelen vooraf goedgekeurd worden door het ziekenhuis waar de specialist werkt. Dat is belangrijk, omdat artsen ook meebeslissen over bijvoorbeeld pacemakers en stents die ze bij patiënten gebruiken. Bij de voorkeuren van de arts mogen sponsorbetalingen van bedrijven geen rol spelen.

"Het is verbazingwekkend dat de toestemming niet is gevraagd", zegt Jaap Sijmons, hoogleraar gezondheidsrecht. "Medische bedrijven hebben veel juristen in dienst en die weten dat de artsen die handtekening van het bestuur nodig hebben. Dat er ondanks wetgeving nog steeds veel gebeurt in achterkamertjes, is een groot probleem."

Geen toestemming

Een rondgang langs negen ziekenhuizen waar cardiologen relatief veel geld binnenhalen, wijst uit dat ten minste zeven ziekenhuisbesturen niet voor alle betalingen vooraf toestemming gaven.

Drie ziekenhuisbesturen wisten niet eens dat hun cardiologen de bv's of stichtingen hadden, totdat de onderzoeksredactie van NOS en Nieuwsuur de betalingen aan ze voorlegde. Het gaat om het Amphia Ziekenhuis in Breda, het Albert Schweitzer-ziekenhuis in Dordrecht en het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis (CWZ) in Nijmegen.

De ziekenhuisbestuurders beamen in een reactie dat ze op de hoogte hadden moeten zijn van de contracten. Volgens experts is het ook problematisch dat de ziekenhuizen inkopen doen bij de medische bedrijven die hun artsen sponsoren.

"Het risico is dat er omkoping ontstaat", zegt Rob van Eijbergen, hoogleraar integriteit en kwaliteit van organisaties. "De vraag is of cardiologen vrij en onafhankelijk hun mening konden geven over welke middelen er nodig zijn, of dat zij zich door andere motieven lieten inspireren. Het ziekenhuis moet daarom als derde partij meekijken naar de gelden die worden ontvangen."

Wetenschappelijk onderzoek en onkosten

De cardiologen van de drie ziekenhuizen uit Dordrecht, Breda en Nijmegen laten weten het geld voornamelijk te hebben besteed aan wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Ze betaalden bijvoorbeeld zichzelf om onderzoek te doen, financierden er promovendi mee en organiseerden symposia. Volgens hen is er geen sprake van omkoping.

Wel geven ze toe dat de regels niet goed zijn gevolgd. "We moeten vaststellen dat we er onvoldoende bij hebben stilgestaan om toestemming te vragen aan de raad van bestuur voor het aangaan van overeenkomsten", zeggen bijvoorbeeld de cardiologen van het Amphia Ziekenhuis.

Of het geld door de cardiologen rechtmatig is besteed, is moeilijk te controleren. De drie ziekenhuizen doen nu zelf boekenonderzoek bij de bv's en stichtingen. Verder benadrukken de ziekenhuizen dat de inkoopafdeling onafhankelijk werkt van de cardiologen.

Maar dat doet er volgens Sijmons niet toe. "Omdat omkoping lastig te bewijzen is, zijn er duidelijke regels: je hebt voor de betalingen een handtekening nodig van de raad van bestuur, zodat die toezicht kan houden. En ook al was er een goede reden voor de betaling en is er keihard voor gewerkt, zonder die handtekening overtreed je de wet. Daarvoor kunnen boetes worden uitgedeeld en zelfs een celstraf tot maximaal een half jaar."

Deze medische bedrijven betaalden de onderzochte maatschappen, bv's en stichtingen het meest:

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd laat weten niet te controleren of de wettelijk verplichte toestemming aanwezig is, maar dat via zelfregulering over te laten aan de Gedragscode Medische Hulpmiddelen (GMH). Hierin zitten brancheorganisaties van artsen, ziekenhuizen en leveranciers van medische hulpmiddelen.

Volgens de GMH blijkt uit een eigen recente steekproef dat bij 5 van de 19 beoordeelde contracten de goedkeuring ontbrak. In diezelfde periode heeft de GMH geen waarschuwingen of berispingen uitgedeeld.