Schieten op een kerncentrale. Hoe krankzinnig dat ook klinkt, het gebeurt in Oekraïne. Het gaat om de Zaporizja-kerncentrale in het zuiden van Oekraïne, vlakbij de frontlinie van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Uit vandaag gepubliceerde satellietbeelden blijkt zelfs dat er gaten in het dak van de centrale zitten. Beide landen wijzen naar elkaar als de dader achter de beschietingen.
"Tien dagen geleden sloegen er projectielen in op zo'n tien tot twintig meter van nucleair restmateriaal", zegt Petro Kotin, hoofd van het staatsbedrijf dat de Oekraïense kerncentrales beheert in een interview met Nieuwsuur. "Als die projectielen doel treffen, dan leidt dat tot een plaatselijke kernramp."
Vandaag kreeg een team van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) na maanden toestemming om de centrale te bezoeken. Dat gaat onderzoeken wat er gaande is, in de hoop dat op die manier een nucleaire ramp in Europa voorkomen kan worden.
Als de Zaporizja-centrale verloren gaat, krijgt Oekraïne in de winter een elektriciteitstekort.
De Zaporizja-kerncentrale is de grootste van Europa. Het vermogen is tien keer groter dan van de enige Nederlandse kerncentrale in Borssele. Normaal gesproken produceert hij zo'n twintig procent van de Oekraïense elektriciteit.
Op 4 maart van dit jaar nam het Russische leger de kerncentrale in. "Dat was voor het eerst in de geschiedenis dat een nucleair bouwwerk met gewapende middelen is veroverd", zegt Volodomir Omeltsjenko, energie-expert aan het Oekraïense Razumkov Center.
De centrale heeft zes gebouwen met daarin de reactoren, waar zich het gevaarlijkste radioactieve materiaal bevindt. Daar vlakbij, in de turbinehallen van de centrale, hebben de Russen tientallen vrachtwagens met explosief materiaal geparkeerd, zeggen de Oekraïners. Dat levert niet alleen gevaar op bij een explosie, ook kan de brandweer nu nergens meer bij.
"Ze hebben de militaire voertuigen daar geparkeerd om te zorgen dat ze niet gefilmd kunnen worden", zegt Kotin. "Het is gestoord. Het vormt momenteel de grootste bedreiging voor de kerncentrale. De Russen moeten hiet echt weg."
Noodgenerator
Donderdag werd de kerncentrale nog van het stroomnet gekoppeld nadat een hoogspanningskabel geraakt werd. De centrale draaide toen een paar uur op nood-dieselgeneratoren.
"Als daar iets bij misgaat, heb je nog anderhalf uur voordat de reactorkern smelt", zegt Kotin. "Daarna komt er radioactief materiaal vrij in de atmosfeer. Dan heb je een ramp."
Gisteren werd het naastgelegen stadje Enerhodar geraakt, waar ook personeel van de kerncentrale woont. Omdat de Oekraïense kerncentrales technisch verschillen van de Russische, kunnen de technici niet door Russen vervangen worden. Maar goed behandeld worden ze allesbehalve, zeggen de Oekrainers.
"Zo'n 200 medewerkers van de centrale zijn gevangengenomen", zegt Kotin. "We weten niet hoe het met ze gaat. Er zijn doden gevallen, er zijn mensen doodgeslagen. Ik neem aan dat u begrijpt hoe ik me voel. Ik sta klaar om naar Enerhodar te gaan en er alles aan te doen om de Russen precies hetzelfde aan te doen."
Energiecapaciteit
Mocht de centrale uitvallen - of op het Russische elektriciteitsnet worden aangesloten, wat de Russen al tevergeefs geprobeerd zouden hebben - dan heeft Oekraïne een groot probleem. Nu is al de helft van alle energiecapaciteit door de oorlog verloren gegaan, zegt energie-expert Omeltsjenko.
"Als de Zaporizja-centrale verloren gaat, krijgt Oekraïne in de winter een elektriciteitstekort. Ik heb een advies voor iedereen in bezet gebied: Mensen moeten daar weg, evacueren. Zodat ze de winter onder normale omstandigheden door kunnen komen."
Kotin denkt dat de resultaten van bezoek van de VN-atoomwaakhond tot zoveel internationale druk op de Russen zal leiden, dat het zover niet zal komen.
"Je kunt ze daar eigenlijk niet wegkrijgen", zegt hij. "Het risico op beschadigingen is te groot. Alleen de diplomatieke weg staat nog open. Daarom denken wij dat de missie dat kan bewerkstelligen."
