De Noordelijke Rekenkamer gaat een gronddeal onderzoeken die minister van Landbouw Henk Staghouwer (ChristenUnie) sloot in 2017. Staghouwer was toen gedeputeerde van de provincie Groningen.
De Rekenkamer wil weten of onder zijn verantwoordelijkheid miljoenen euro's gemeenschapsgeld te veel zijn betaald voor landbouwgrond. Die grond was bedoeld voor een experimenteel dijkversterkings- en landbouwproject van de provincie en een waterschap.
Falend provinciebeleid
Het onderzoek volgt op publicaties van Nieuwsuur in mei vorig jaar over vriendjespolitiek bij de handel in landbouwgrond en falend provinciebeleid in de Eemspolder in Groningen. Naar aanleiding van die onthullingen vroegen verschillende Statenfracties de Noordelijke Rekenkamer om het onderzoek dat nu start.
Het project waar Staghouwer als gedeputeerde verantwoordelijk voor was, De Dubbele Dijk, draait om het verbeteren van de dijk tussen de gemeenten Delfzijl en Eemshaven. Er is een extra dijk achter de bestaande zeedijk aangelegd, met daartussen ruimte voor 'zilte landbouw'.
In 2017 moest de provincie voor het project een specifiek stuk landbouwgrond van 50 hectare van een familiebedrijf kopen. De provincie wilde zó graag dat het project doorging, dat het miljoenen te veel betaalde. De marktwaarde van de grond lag rond de 3,5 miljoen euro. Maar in plaats van de grond te kopen, desnoods door middel van onteigening, betaalde Staghouwer 8 miljoen voor alleen de pacht van de grond voor een periode van 26 jaar.
De provincie maakte het volledige bedrag vooraf in één keer over aan het familiebedrijf. Bovendien krijgt het bedrijf na 26 jaar de grond terug in bezit mét een miljoen euro extra als de grond niet meer in oorspronkelijke staat is. Op die manier betaalt de provincie zo'n 5 miljoen euro te veel voor de landbouwgrond.
Ik denk dat de eigenaar hier een gouden deal heeft.
Uit de Nieuwsuur-berichtgeving bleek dat de provincie de deal sloot zonder goede financiële onderbouwing. Zo was de mogelijkheid van onteigening niet goed uitgezocht. En de provincie had de waarde van de grond niet eens onafhankelijk laten taxeren.
"Ik denk dat de eigenaar hier een gouden deal heeft", zei hoogleraar onteigeningsrecht Jacques Sluysmans toen over de pachtconstructie. "En ik denk dat de provincie, als ze niet het onteigeningsmiddel bij voorbaat opzij hadden gelegd, voor een stuk minder geld dit project had kunnen realiseren."
En over de waardebepaling zei Sluysmans: "Dat daar geen taxatie aan ten grondslag ligt, is voor mij bijna ongelooflijk."
Naar aanleiding van de Nieuwsuur-berichten gaf de provincie Groningen afgelopen mei opdracht tot een onafhankelijk onderzoek naar de gronddeals van vele tientallen miljoenen rond de komst van het Google-datacentrum in Eemshaven. Dat onderzoek betreft niet het dijkproject. Staghouwer werd over het project wel onder vuur genomen tijdens een debat met de Gedeputeerde Staten, maar overleefde dat dankzij de steun van de coalitiepartijen.
In dat debat verdedigde Staghouwer de pachtsom van 8 miljoen euro met het argument dat de grond voor zilte landbouw door-verpacht zou kunnen worden voor hoge bedragen. Daarvan is de afgelopen jaren nog niets terechtgekomen.
Nu concludeert de Noordelijke Rekenkamer dus dat er nog zoveel vragen over de miljoenenuitgaven zijn, dat een onafhankelijk onderzoek alsnog op zijn plek is. De Rekenkamer wil niet alleen weten waarom de provincie 8 miljoen euro erfpacht betaalde voor landbouwgrond zonder een taxatierapport, maar ook of onteigening of andere alternatieven wel genoeg zijn overwogen.
