De toegang tot kwalitatief goed onderwijs hangt nu te veel af van de portemonnee van ouders. Daarom moet er goed gekeken worden naar de rol van het groeiende aantal commerciële bijles-, examentraining- en huiswerkbegeleidingsaanbieders in het basis- en voortgezet onderwijs. Deze bedrijven kunnen de kansenongelijkheid in het onderwijs vergroten. Dat zegt de Onderwijsraad in een advies dat vandaag verschijnt.
Volgens de raad zijn overheid en schoolbesturen zich niet voldoende bewust van de risico's die deze ontwikkeling met zich meebrengt. De Onderwijsraad adviseert scholen beter na te denken over 'wat noodzakelijk is' voor het onderwijs en 'wat leuk is' om erbij te doen. Alles wat nodig is, moet voor iedereen gratis toegankelijk zijn.
In het advies staat dat de overheid moet zorgen dat er ook voldoende geld beschikbaar is om goed onderwijs aan te kunnen bieden, zodat scholen niet hoeven te leunen op bijles, huiswerkbegeleiding of examentraining van private aanbieders. De raad wil bovendien een reclameverbod voor commerciële producten binnen scholen. Leerlingen zouden volgens dit reclameverbod bijvoorbeeld geen folders voor typecursussen of korting op examentrainingen via de mail mogen krijgen van hun school.
In het voortgezet onderwijs biedt twee derde van de scholen huiswerkbegeleiding aan, ongeveer de helft van de scholen examentraining en bijlessen. Ouders betalen hier vaak forse bedragen voor en dat bedreigt volgens de Onderwijsraad het publieke karakter van het onderwijs. De dure extra lessen vergroten de kansenongelijkheid en is er sprake van een tweedeling in de klas, zegt de Raad.
'Overheid is niet aanwezig'
"Het private aanbod kent veel afnemers en heeft onbelemmerd kunnen doorgroeien, mede omdat de overheid niet ingreep. Ook geven schoolbesturen private aanbieders ruimte, zonder zich voldoende bewust te zijn van de gevolgen", staat in het rapport. De raad stelt verder: "De balans tussen publiek en privaat is doorgeslagen naar één kant. Private invloeden hebben een te grote greep gekregen op het onderwijs."
"Wij vinden het een worsteling en zijn steeds kritischer op zulke private aanbieders", vertelt Duco Adema. Hij is voorzitter van het college van bestuur van de Cedergroep, die vijf scholen in de regio Amsterdam aanstuurt. "We zijn vlak voor corona met een bepaalde organisatie gestopt vanwege de hoge kosten en zijn op die school nu zelf huiswerkbegeleiding gestart met onderwijsassistenten en studenten."
De school betaalt dat met subsidie en NPO-middelen, de 8,5 miljard euro die de overheid heeft vrijgemaakt om door de coronapandemie veroorzaakte onderwijsachterstanden in te lopen. "We hebben nu wel voldoende geld, maar hoe vind je de mensen? Dat is het moeilijkst. De overheid is aan zet, maar die overheid is niet aanwezig."
De scheiding wordt steeds sterker.
Adema ziet dat de extra trainingen en bijlessen al vroeg beginnen, bijvoorbeeld in groep 8 voor de Citotoets. "Dat is het wrange. Door die extra training haalt een deel van de leerlingen een hoger niveau. Hoogopgeleide ouders met goede inkomens kunnen zich dat veroorloven, maar andere ouders niet. Die scheiding wordt steeds sterker, ook door de door corona opgelopen vertraging."
Erasmus Education biedt examentrainingen voor zowel de centrale eindexamens als toetsweken voor leerlingen van alle leeftijden en alle niveaus. "Wij zijn het eens met de Onderwijsraad dat zulke trainingen voor iedereen toegankelijk moeten zijn", zegt directeur Wieger Maris. "De NPO-gelden zorgen ervoor dat we meer trainingen kunnen geven voor alle leerlingen. Maar ik ben wel bang dat zodra die subsidies wegvallen we weer terugkeren naar de oude situatie waarin ouders het zelf moeten betalen. Daardoor zullen sommige leerlingen dan weer buiten de boot vallen."
Een reclameverbod, zoals de Onderwijsraad voorstelt, ziet hij niet zitten. "Het is voor ouders lastig een keuze te maken omdat er zoveel verschillende partijen actief zijn. Het schept vertrouwen als je als organisatie door een school wordt voorgedragen." Maar daar komt ook een grote verantwoordelijkheid bij kijken, zegt hij. "Als de kwaliteit tegenvalt, gaan ze naar een andere partij."
'Moeilijk om zonder te doen'
Louise Elffers is onderwijsonderzoeker aan de HvA en UvA en directeur van het Kenniscentrum Ongelijkheid en doet onderzoek naar zogenoemd schaduwonderwijs. "Het is niet alleen het lerarentekort dat dit veroorzaakt. Opleidingsniveau is steeds bepalender voor je maatschappelijke positie. Ouders willen dat alles eruit wordt gehaald wat erin zit. Het is een zekerheid die ze kopen."
Elffers ziet dat zulke bijlessen en huiswerkbegeleiding een steeds vastere plek in de schoolloopbaan van kinderen innemen. "Het wordt zo de standaard dat het moeilijker wordt om het nog zonder te doen."
De onderwijsonderzoeker heeft wel een suggestie om dit op te lossen: "Ik denk dat je er niet onderuit komt dat het ministerie met extra geld komt zodat scholen leerlingen binnen school kunnen begeleiden in alle aspecten van hun leerproces. Ik heb geen aanwijzingen dat het onderwijs slechter is geworden, maar de samenleving eromheen is veranderd. Er staat veel meer op het spel voor het onderwijs. Die Cito telt gewoon veel meer en daardoor is de vraag aan de scholen veranderd."
De Onderwijsraad is overigens niet tegen privaat aanbod en benadrukt in het advies ook dat het voor "versterking, verbetering en vernieuwing" in het onderwijs kan zorgen.
