Een andere bestuursstijl en herstel van vertrouwen. Het zijn dingen die heel politiek Den Haag nodig vindt om een nieuw kabinet mogelijk te maken. En om een nieuw schandaal zoals de toeslagenaffaire te voorkomen. Maar wat betekent het concreet?
In ieder geval moet de toegang tot het recht beter, is een van de conclusies in het eindverslag van informateur Herman Tjeenk Willink. "Alleen met een sterke democratische rechtsorde kunnen fundamentele problemen effectief worden aangepakt, crises het hoofd geboden en burgers en overheid op elkaar vertrouwen", schreef hij.
Iemand die hier al langer op hamert is Reinier van Zutphen, de Nationale Ombudsman. "Als de toegang tot het recht er niet is, vallen er slachtoffers. Kijk naar de toeslagenaffaire. Er wordt al heel lang over gepraat, het is nu of nooit", zegt hij in Nieuwsuur.
'Code zwart voor sociaal advocatuur'
Voor veel Nederlanders is een belangrijke route naar het recht de sociaal advocatuur - rechtsbijstand betaald door de overheid. Maar juist daarop is de afgelopen jaren veel bezuinigd. In 2012 gaf de overheid 495 miljoen euro uit aan rechtsbijstand, in 2019 nog 400 miljoen.
Daardoor hebben veel advocaten het sociale stelsel verlaten. Heb je een juridisch probleem maar heb je geen geld om zelf een advocaat te betalen, dan heb je nu minder kans op rechtsbijstand. "Het is echt code zwart voor de sociaal advocatuur, code zwart voor de rechtzoekende", zegt Reinier Feiner, voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland.
Ook de Tweede Kamer ziet het probleem. De rechtspositie van burgers moet worden versterkt en er moet meer geld naar de sociale advocatuur, staat in een motie van PvdA en GroenLinks die gisteren is aangenomen. Van Zutphen: "Dat geeft hoop."
De overheid is de burger gaan zien als iemand die moet worden gewantrouwd, als potentiële fraudeur.
De Ombudsman benadrukt wel dat er meer mis is met de relatie burger-overheid dan alleen een uitgeklede rechtsbijstand. Burgers komen ook in het gedrang door de manier waarop ze door bestuurders worden gezien. "Vaak ziet de machtige overheid de burger niet meer als iemand die recht heeft op een behoorlijke behandeling. De overheid is de burger gaan zien als iemand die moet worden gewantrouwd, als potentiële fraudeur. Dat mensbeeld moet echt om."
Zolang die omslag niet is gemaakt, kunnen slachtoffers van fouten door de overheid, niet goed worden geholpen, vreest van Zutphen. Zo lijkt het de Belastingdienst nu niet te lukken de compensatie van de toeslagenaffaire goed af te handelen. "De systemen hebben mensen in de vernieling geholpen en we zijn niet in staat met dezelfde systemen de mensen weer uit de vernieling te krijgen."
"Dat is de cirkel die doorbroken moet worden. Vraag nou eens aan mensen wat ze nodig hebben om hersteld door het leven te gaan. Werk niet alleen vanuit misplaatste vooronderstellingen en vanuit veel te harde regels en wetten."
Ook Ombudsman schoot tekort
Van Zutphen erkent dat ook hij de afgelopen jaren steken heeft laten vallen. "In de kinderopvangtoeslagaffaire hadden we eerder aan de slag kunnen zijn. Ik heb er heel lang op vertrouwd dat als ik een rapport schrijf, dat de aanbevelingen worden uitgevoerd. Dat is eindeloos vaak niet gebeurd. Daar moet ik beter aandacht voor houden."
Nu staan het verbeteren van de rechtsbijstand en een andere bestuursstijl dus hoog op de politieke agenda. Feiner: "Maar het is wel van belang: geen woorden maar daden, ik wil het wel eerst zien."
Kijk hier het hele gesprek met Van Zutphen:
