Annephine van Uchelen en Ronja Hijmans
redacteuren kunst en cultuur
Annephine van Uchelen en Ronja Hijmans
redacteuren kunst en cultuur
De Bosnische film 'Quo Vadis Aida', over de val van Srebrenica, maakt vannacht kans op de Oscar voor beste buitenlandse film. De film is geregisseerd door de Bosnische Jasmila Zbanic, en kwam tot stand als co-productie met zeven Europese landen, waaronder Nederland. De film toont de cruciale dagen in juli 1995 door de ogen van de Bosnische tolk Aida. Zij moet tolken voor de Nederlandse VN-vredesmacht Dutchbat, maar probeert tegelijkertijd haar man en twee zoons te beschermen.
De val van Srebrenica is een van de zwartste bladzijdes uit de recente geschiedenis. De 'veilige' VN-enclave Srebrenica valt in juli 1995 in handen van Bosnische Serviërs, en twintigduizend Bosnische moslims zoeken bescherming in de Nederlandse VN-compound van Dutchbat. De Nederlandse militairen kunnen niet voorkomen dat ruim achtduizend van hen, mannen en jongens, worden vermoord door de Serviërs. Het wordt gezien als de ergste daad van genocide in Europa na WO II.
Veel Dutchbatters zijn niet blij met de film omdat er een aantal fictieve elementen aan zijn toegevoegd. Dion van den Berg, van vredesorganisatie PAX, is al sinds 1995 betrokken en bemiddelt tussen Dutchbatters en overlevenden. Hij ziet ook dat sommige dingen in de film niet echt gebeurd zijn, maar vindt het wel "een indrukwekkende en belangrijke film". "Het gaat om de kern van wat die film laat zien: het kwade gezicht van de oorlog, de wanhoop en machteloosheid van de Nederlandse militairen. En ook de Dutchbatters zien dat dit voor de overlevenden en nabestaanden een belangrijke film is."
De hoofdrol van de Bosnische tolk Aida wordt gespeeld door de Servische actrice Jasna Djuricic. Ondanks de controverse die erover ontstond in Servië, heeft de actrice geen moment getwijfeld. "Wij als kunstenaars zijn meteen na de oorlog alweer gaan samenwerken en omdat het scenario perfect was, had ik geen twijfels."
De actrice vindt het moeilijk om over haar rol te praten "juist vanwege het feit dat ik voor deze rol alles uit mezelf heb gegeven. In de film kun je duidelijk mijn bewondering en respect zien voor Aida, maar ook voor alle moeders en vrouwen die dit hebben meegemaakt. Want ik ben alleen maar een actrice die het godzijdank niet heeft meegemaakt."
Een van de andere hoofdrollen is die van de toenmalige Dutchbat-commandant Thom Karremans. Hij wordt gespeeld door de Vlaming Johan Heldenbergh. "Ik wilde dat meteen doen, maar mijn eerste vraag was wel waarom geen Nederlandse acteur. Het bleek moeilijk, want er waren er een paar die het niet zagen zitten. Dat begrijp ik, want als acteur is het uw voornaamste taak om een personage te verdedigen. Voor Nederlanders is dat moeilijker vanwege de geschiedenis, het litteken."
Volgens Heldenbergh is de afstand die hij als Vlaming had, goed geweest. 'Zo kon ik alleen maar bezig zijn met de rol, wat die man dreef, wat zijn sterktes en zwaktes waren. Want vergist u niet, Karremans is de duivel in Bosnië. Mensen wisten dat de film werd opgenomen, en als ik op straat liep met die snor dan voelde ik die vijandschap.'
Verzoening en vergeving
De film krijgt van de internationale filmpers lovende kritieken, ondanks dat hij gevoelig ligt in zowel Bosnië, Servië, als Nederland. Volgens hoofdrolspeelster Djuricic kan de film de verschillende groepen toch verbinden. "Het is heel erg belangrijk dat iemand eindelijk de moed bij elkaar heeft geraapt om dit verhaal te vertellen. Regisseuse Jasmila Zbanic doet dit op een verstandige wijze, omdat ze een verhaal over mensenleed vertelt en dat is iets wat iedereen bij elkaar brengt en wat iedereen begrijpt. Bovendien kijkt ze met een vrouwelijke blik naar de oorlog. Daarmee wordt er ook hoop gegeven, omdat de film de mogelijkheid tot verzoening en vergeving biedt in deze regio."
Acteur Heldenbergh: "Je kan zo'n verhaal niet vertellen zonder dat je op tenen trapt, hoe correct je het ook probeert te doen. Als de regisseuse alleen de Bosnische kant zou hebben verdedigd dan zou ze aanbeden worden in eigen land. Maar nu reageren de Serviërs negatief, de Bosniërs reageren negatief en Dutchbat reageert negatief. Dan denk ik, dan kan het niet anders dan dat we de waarheid hebben verteld."
Vannacht om 02.00 uur Nederlandse tijd is de Oscaruitreiking live te volgen via FOX. En als de coronaregels het toelaten is de film vanaf 17 juni te zien in de bioscoop.
