Een groot deel van Europa stopt voorlopig met het uitdelen van het vaccin van fabrikant AstraZenaca. De reden: in een aantal landen melden artsen dat enkele gevaccineerden ernstige klachten hebben ontwikkeld kort na de prik.
De grootste zorgen zijn er over meldingen van stolselvorming (trombose) in combinatie met een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie). Maar de groep patiënten waarbij dit is opgetreden is heel klein, waarom stoppen landen toch met prikken?
Gevaarlijke combinatie
Allereerst de ziekte zelf. Trombose komt vaak voor, maar de combinatie met trombocytopenie "hooguit tien, twintig keer per jaar" in Nederland, zegt hoogleraar Interne Geneeskunde Menno Huisman. En die combinatie kan erg gevaarlijk zijn.
Huisman: "De klachten kunnen zijn dat patiënten onderhuidse bloedingen hebben als uiting van het hele lage bloedplaatjesaantal. In het ergste geval kunnen maag- en darmbloedingen ontstaan." De bloedstolsels kunnen bloedvaten naar belangrijke organen afsluiten. "Bij een longembolie kunnen mensen plotseling kortademigheidsklachten krijgen, pijn bij het zuchten. En bij een herseninfarct, wat veel zeldzamer is, kunnen mensen verschijnselen van uitval krijgen."
"In het ongunstigste geval kan de patiënt overlijden als gevolg van een bloeding of doordat stolselvorming niet tijdig te keren is."
De schade van niet vaccineren is nu al waarschijnlijk groter dan de schade van deze potentiële bijwerking.
Bepaald geen milde ziekte dus, maar het is nog onduidelijk of de patiënten inderdaad allemaal deze ernstige variant hadden en of die veroorzaakt is door het AstraZeneca-vaccin. Het Europees Geneesmiddelenbureau EMA zegt hiervoor nog geen bewijs te zien. Bovendien gaat het om slechts enkele gevallen op tot nu toe 17 miljoen gevaccineerden in het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie.
In Engeland prikken ze daarom gewoon door met het middel. "Het aantal gevallen van trombocytopenie dat we hier constateren is niet méér in mensen die gevaccineerd zijn dan in mensen die niet gevaccineerd zijn", zegt de Nederlandse arts Marcel Levi, die leiding geeft aan een groep ziekenhuizen in Londen. "Het aantal is ook niet verschillend in mensen die met Pfizer gevaccineerd zijn of mensen die met AstraZeneca gevaccineerd zijn. Het gaat om ultralage getallen."
Gevallen komen overeen
Waarom zou je als land dan toch kiezen voor een vaccin-stop? Er speelt bij zo'n overweging meer mee dan statistiek, benadrukt wetenschapsjournalist Jop de Vrieze. "Er zijn weinig gevallen, maar de gevallen die er zijn komen overeen in de symptomen en in het beloop; de klachten lijken zo'n beetje na een week op te treden. Dan ga je toch denken: is hier niet iets aan de hand?"
"Het lijkt erop, maar dat moet echt nog beter uitgezocht worden, dat bij de patiënten het immuunsysteem een beetje op hol raakt waardoor die bloedplaatjes worden vernietigd. Een andere mogelijkheid is dat er zoveel stolsels ontstaan overal in het lichaam, dat de bloedplaatjes op raken. Dat wil je toch echt even goed uitzoeken."
En dat gaat gebeuren. Donderdag verwacht het EMA een oordeel te kunnen geven over of er inderdaad een verband is tussen de klachten en het vaccin.
De acceptatie van een ernstige bijwerking is vrijwel nihil.
Ziekenhuisbestuurder Levi, die hematoloog is en daarmee gespecialiseerd in bloedafwijkingen, vindt het "verstandig" om dit te onderzoeken, maar niet om te stoppen met vaccineren. "Je kan dit ook uitstekend onderzoeken terwijl het vaccinatieprogramma doorloopt."
In Engeland begon het vaccineren relatief vroeg en komen er nog maar weinig nieuwe mensen met covid-19 bij. "De ziekenhuizen stromen hier leeg", zegt Levi. We kunnen geen andere reden bedenken dan dat het vrij omvangrijke vaccinatieprogramma daar een enorm belangrijke rol bij heeft gespeeld."
Onnodige vaccintwijfel?
Nederland stopt in ieder geval twee weken met AstraZeneca. Dat levert volgens een grove schatting zo'n 700 extra besmettingen op. Levi: "De schade van niet vaccineren is nu al waarschijnlijk groter dan de schade die deze potentiële bijwerking, waarvan we nog niets eens precies weten of die wel met vaccinatie te maken heeft, op z'n geweten zal hebben."
Hij vreest voor nog een andere "vervelende bijwerking" van de keuze om even te stoppen. "Mensen gaan dat vaccin niet meer vertrouwen en dat is toch een belangrijke hoeksteen onder het vaccinatieprogramma van veel Europese landen. Dus ik denk dat dit, misschien wel onnodig, twijfel veroorzaakt."
Tegelijkertijd zou wél doorgaan met AstraZeneca door veel mensen mogelijk niet geaccepteerd worden. De landen die als eerste besloten te pauzeren met het vaccin, wilden juist een signaal afgeven dat ze de incidenten serieus nemen. De Vrieze: "De acceptatie van een ernstige bijwerking is vrijwel nihil. Maar géén vaccin levert heel veel schade op, zowel aan de economie en de maatschappij als aan mensenlevens."
De Vrieze volgt de vaccinatiewereld al langer op de voet:
