Is het besluit om prikken met het AstraZeneca-vaccin op te schorten wel proportioneel?

• Carmen Dorlo & Rinke van den Brink

  redacteuren

Zes meldingen van ernstige bijwerkingen. Ruim 17 miljoen gevaccineerden in het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Één advies van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) om even te stoppen met het vaccin van AstraZeneca. Twee weken geen inentingen met dat vaccin. 200.000 prikken die voorlopig niet gezet worden.

Dat zijn de cijfers bij het nieuws dat het AstraZeneca-vaccin in Nederland tijdelijk niet wordt gebruikt. In Denemarken en Noorwegen zijn zes gevallen van mogelijke ernstige bijwerkingen gemeld die om nader onderzoek vragen.

Is het advies van CBG proportioneel als wordt gekeken naar de mogelijke gevolgen? Epidemiologen twijfelen of het opschorten verstandig is, terwijl anderen juist denken dat het vertrouwen hiermee wordt vergroot.

Geen tweede prikken

Laten we verder gaan met de cijfers. Afgelopen week werden gemiddeld 170 van de 100.000 mensen positief getest. "Heel grof en gemiddeld genomen kun je in een groep van 200.000 mensen over een periode van twee weken 678 besmettingen verwachten. Dat is het effect van de pauze op de coronapandemie, mits bij die 200.000 doses geen tweede prikken worden meegeteld", legt epidemioloog Alma Tostmann van het Radboudumc uit.

De gevolgen daarvan zijn afhankelijk van welke groep je aan het vaccineren bent, zegt epidemioloog Frits Rosendaal van het LUMC. In dit geval zijn dat zorgmedewerkers, mensen van 60 tot en met 64 jaar, mensen met het syndroom van Down en mensen met morbide obesitas en 5200 ggz-cliënten en -medewerkers.

Zoals te zien in deze graphic:

"Bij het vaccineren van de zestigers ga je niet alleen ziekenhuisopnames en sterfte tegen, maar ook de verspreiding. Het zijn mensen die actief in het leven staan. Naast de zorgmedewerkers - die je ook graag zo snel mogelijk vaccineert - heb je te maken met risicogroepen. Als die mensen besmet raken met corona, is de kans groter dat ze er ernstig ziek van worden en in het ziekenhuis terechtkomen", zegt Rosendaal.

De opnamekans is in deze risicogroepen waarschijnlijk een paar procent, waardoor het tijdelijk stoppen met het toedienen van het AstraZeneca-vaccin mogelijk tientallen ziekenhuisopnames veroorzaakt, zegt Rosendaal.

Daarnaast heeft een vertraging in het schema op dit moment extra impact omdat er nu sprake is van een hoge transmissie, zegt Tostmann.

Zeer zorgelijk

Beide epidemiologen vragen zich af of het stopzetten wel de juiste beslissing is. "We zitten in een zeer zorgelijk stadium. Vaccineren verlaagt de druk. Ik zou het slimmer hebben gevonden om onderzoek te doen en door te blijven gaan met prikken. Mogelijk hebben we hier te maken met toeval", zegt Rosendaal. "Het hele gebeuren heeft een hele beroerde timing, omdat we in een ernstige situatie zitten. Elk uitstel brengt je nu meer op achterstand", zegt Tostmann.

En die bijwerkingen, wat is daarover te zeggen? Trombose-expert Saskia Middeldorp, hoofd interne geneeskunde bij het Radboudumc, maakt nadrukkelijk onderscheid tussen de trombosegevallen en de paar veel ernstiger aandoeningen die zijn opgetreden na een vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin.

"Die trombosegevallen lijken me een storm in een glas water", zegt Middeldorp. "Trombose komt zo vaak voor. Bovendien, uit Engelse data blijkt dat er minder trombosegevallen zijn gemeld na vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin dan je in de algemene bevolking zou verwachten."

Middeldorp is niet verbaasd dat het CBG reageert op de meldingen over de combinatie van tromboseachtige klachten en een tekort aan bloedplaatjes. "Dat is een beeld dat hoort bij een ernstige aandoening, trombotische microangiopatie, en kan levensbedreigend zijn. Dat zie je maar zelden out of the blue optreden. Meestal hebben patiënten onderliggend lijden."

Middeldorp onderkent dat er een verband kan zijn met de vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin, maar vindt dat geen reden om een belangrijk deel van het vaccinatieprogramma daarom op te schorten. "Je ziet dit ziektebeeld relatief vaak bij ernstige covid-19. We krijgen elke dag nog zoveel patiënten binnen, we zitten in de derde golf, dan kun je dit echt niet twee weken stilleggen."

Gedragsdeskundige Ginny Mooy denkt juist dat de beslissing positief zal bijdragen aan de vaccinatiebereidheid. Volgens cijfers van het RIVM van 9 maart wil 76 procent van de Nederlanders gevaccineerd worden.

"Vorige week, toen de eerste landen zeiden dat ze tijdelijk stoppen met AstraZeneca, merkte je meer onrust in Nederland dan nu. Voor mensen is het een goed signaal dat je deze meldingen serieus neemt. Dat laat zien dat je uit voorzorg handelt. Dat geeft juist vertrouwen."

Al kan de beslissing - en alle media-aandacht eromheen - bij sommigen ook tot angst leiden. "Maar die komt vooral voor bij mensen die al twijfelden of angstig waren over de vaccinaties", legt Mooy uit.

Uiteindelijk is de vaccinatiebereidheid ontzettend belangrijk, zegt Mooy. Niet alleen nu, maar ook als de impact van corona kleiner is geworden. "Het lijkt erop dat we wel even met dit virus blijven zitten. Daarom moet je ook voor de lange termijn investeren in vertrouwen over vaccins. Dat je er dan nu voor kiest iets twee weken stil te leggen, is vervelend voor die twee weken, maar wel goed voor de lange termijn."