Het Europees Geneesmiddelenbureau heeft het coronavaccin van farmaceut Johnson & Johnson, ontwikkeld door de Leidse dochteronderneming Janssen Vaccines, goedgekeurd. Daardoor kan het nu in de hele EU gebruikt worden. Nederland heeft 11,3 miljoen Janssen-doses besteld. In april krijgen we de eerste, verwacht demissionair zorgminister Hugo de Jonge. Grotere aantallen levert Janssen vanaf mei.
Ondertussen wordt het vaccin al volop gebruikt in Zuid-Afrika, terwijl het er nog niet eens is goedgekeurd. Haastig injecteert het land zoveel mogelijk zorgmedewerkers, om een situatie zoals in december en januari te voorkomen. Toen zat het land middenin de tweede golf, en was het in sommige ziekenhuizen crisis doordat veel personeel zelf besmet was geraakt.
Switch
In eerste instantie zou zorgpersoneel ingeënt worden met het AstraZeneca-vaccin, maar dat bleek maar beperkt te werken tegen de Zuid-Afrikaanse coronamutatie. Dus schakelde het land om naar het vaccin van Johnson & Johnson.
Dat vaccin blijkt wél goed te werken tegen de Zuid-Afrikaanse variant, bleek toen het middel in Zuid-Afrika werd getest toen de mutatie al door het land rondwaarde. "Bescherming tegen ernstige covid was 85 procent en honderd procent tegen de dood, dus dat is indrukwekkend", zegt dokter Rebone Maboa. Zij leidde het testen in de uitgestrekte provincie Limpopo.
Een groot voordeel van het Janssen-vaccin: na een prik hoeven mensen niet terug te komen. Want in tegenstelling tot andere vaccins, is één dosis genoeg. "Dat is vooral handig op het platteland", zegt dokter Maboa. "Veel mensen wonen wel honderd kilometer van een ziekenhuis waar je het vaccin kan krijgen. Dus dat is ver reizen en sommigen hebben daar het geld niet voor."
'Iedereen wil het vaccin hebben'
Een extra voordeel van de switch naar Janssen is dat dit vaccin niet in een ultrakoude vrieskist bewaard hoeft te worden, maar in een gewone koelkast kan. Zeker voor afgelegen plekken met vaak minder goede faciliteiten is dat gunstig. En juist in afgelegen ziekenhuizen is, mede om het personeelstekort, het snel uitrollen van het coronavaccin cruciaal.
Vaccintransporten worden hier dan ook goed beveiligd, zelfs onder politiebegeleiding. "We hebben niet genoeg vaccins in het land om iedereen te bereiken, dus het is gewild, iedereen wil het hebben", zegt dokter Machaba Mohlahlane. Sinds drie weken rijdt zijn vaccinatieteam Limpopo door om zorgpersoneel in te enten. "We voorzien dat iemand het misschien wil stelen. Daar zijn we bang voor."
Een politieteam beschermt iedere meter die deze mobiele koelkast met honderden Janssen-vaccins aflegt:
Het prikken van zorgpersoneel, vooruitlopend op de goedkeuring van de Zuid-Afrikaanse medicijntoezichthouder, gebeurt onder het mom van extra onderzoek. Een slimme manier om de prik nu al te kunnen zetten.
Door het hele land zijn tot nu toe 130.000 zorgmedewerkers gevaccineerd. De hoop is dat er snel meer vaccins worden geleverd, want Zuid-Afrika heeft 1,2 miljoen zorgmedewerkers.
De bevolking zegt dat de regering te laat is begonnen met het kopen van vaccins en dat het vaccineren op dit tempo nog jaren kan duren.
Maar het lijkt erop dat de rest van Zuid-Afrika nog even geduld moet hebben, zegt correspondent Elles van Gelder. "Het land heeft miljoenen vaccins besteld, maar de vraag is wanneer die aankomen. De bevolking zegt dat de regering te laat is begonnen met het kopen van vaccins en dat het op dit tempo nog jaren kan duren."
De regering verwijt op haar beurt rijkere landen veel te veel vaccins te hebben opgekocht. Van Gelder: "Armere landen kunnen daar simpelweg niet tegenop concurreren, ze krijgen geen vinger tussen de deur. Dat geldt nog meer voor andere landen op dit continent die nog armer zijn."
Patenten
Zuid-Afrika stapte samen met India naar de Wereldgezondheidsorganisatie om vaccinfabrikanten te dwingen om patenten tijdelijk op te heffen zodat armere landen ook zelf vaccins kunnen produceren. Maar het kwam niet tot een overeenkomst. Westerse landen met grote farmaceutische bedrijven willen vasthouden aan de bestaande regels.
"Afrikaanse landen zijn teleurgesteld", zegt Van Gelder. "Dit geeft het signaal af dat Afrikaanse levens minder belangrijk zijn, zeggen ontwikkelingsorganisaties. Het draagt bij aan meer ongelijkheid en het is een gevaar voor de hele wereld als vaccins niet overal beschikbaar worden. Dadelijk krijgen we weer een andere mutatie, waarschuwen wetenschappers."
Dokter Maboa maakt zich dan ook grote zorgen. Want de derde golf ligt op de loer. "We hebben nog maar zes weken voordat de winter begint. We hopen dat we tegen die tijd op zijn minst ons zorgpersoneel hebben bereikt met vaccins."
