Frankrijk heeft woensdagavond Samuel Paty herdacht. De geschiedenis- en aardrijkskundeleraar werd vrijdag vermoord en onthoofd. Hij had cartoons van de profeet Mohammed laten zien in een les. Het was een aanslag op iemand die de kern van de Franse republiek, het seculiere onderwijs, belichaamde, zei president Emmanuel Macron.
De dader, die na zijn terreurdaad door de politie werd doodgeschoten, is een 18-jarige Tsjetsjeense moslimextremist. "Deze aanslag was een enorme schok, maar geen totale verrassing", zegt de Franse geschiedenisleraar Iannis Roder. "Wie zich verdiept in de geschriften van IS en de standpunten van islamisten, wist dat scholen een potentieel doelwit waren."
'IS wil jongeren beïnvloeden'
Roder geeft al twintig jaar les in een banlieue van Parijs. Hij is lid van de Franse Raad voor secularisme (de scheiding tussen kerk en staat) en schreef meerdere boeken waarin hij waarschuwt voor het groeiend fundamentalisme in de klas. "Ik heb altijd gedacht dat de school gevaar liep."
Ook jihadisme-expert Hugo Micheron ziet Franse scholen al langer als "doelwit" van fundamentalistische moslims. Micheron deed jarenlang in gevangenissen onderzoek naar de oorsprong van jihadisme. "IS heeft geen grondgebied meer in het Midden-Oosten, maar het gedachtegoed leeft voort. Ook onder aanhangers in Europa, vooral onder jongeren."
"Franse scholen zijn niet onaantastbaar meer. En dat heeft een reden: IS wil jongeren beïnvloeden. Dat is waar de salafisten, de jihadisten en andere militanten zich op richten: de jeugd. Met deze aanslag willen ze het praten over vrijheid van meningsuiting op school onmogelijk maken."
De parallelle samenlevingen in Frankrijk botsen in de scholen.
Uit een peiling van afgelopen september blijkt dat 40 procent van de Franse moslims religie belangrijker vindt dan de waarden van de Franse republiek. Van jonge moslims, onder de 25 jaar, zegt zelfs 75 procent dat hun geloof belangrijker is dan de Franse waarden.
"Er lopen hele diepe breuklijnen door de Franse samenleving", zegt de Nederlandse historicus en terreurdeskundige Beatrice de Graaf. "Tussen moslims uit de voormalige koloniën in Noord-Afrika en de rest van Frankrijk. Op staatsscholen wordt helemaal niet over religie gepraat, terwijl onder de zes miljoen moslims de jongeren zich steeds meer als moslim identificeren. Het zijn parallelle samenlevingen en dat botst in de scholen."
Niet alles meer durven zeggen
Al jaren groeit de greep van de fundamentalistische islam op de Franse moslimgemeenschap. Leerkrachten in de voorsteden zien religie een grote rol spelen bij leerlingen, zegt docent Roder. "Ik merk dat aan het gedrag en de woorden van sommige, niet alle, leerlingen. Je ziet gedrag en hoort ze dingen zeggen die ik tien jaar geleden niet hoorde."
Micheron: "Vier op de tien Franse docenten heeft al eens problemen gehad die om vrijheid van meningsuiting draaiden. Docenten houden in de klas daar al rekening mee bij wat ze wel en niet zeggen."
Door het er niet over te hebben is het islamisme gegroeid. Het is door de barsten heen gesijpeld.
Roder zegt dat leraren al lang waarschuwen voor de groeiende invloed van de politieke islam. "Dit probleem wordt al jarenlang gebagatelliseerd. Het wordt onder het tapijt geschoven. Men sprak er niet graag over om geen woede op te roepen of niet stigmatiserend over te komen jegens de Franse moslimgemeenschap. Maar door het er niet over te hebben is het islamisme gegroeid. Het is door de barsten heen gesijpeld."
Juist het volledig buiten de schoolmuren willen houden van religie, leidt ertoe dat jongeren vatbaarder worden voor radicaal gedachtegoed, zegt ook De Graaf. "Religie is verdwenen uit het schoolbeeld, maar komt op deze manier terug."
Terrorisme via smartphones de klas in
Wat extra tragisch is, is dat juist Paty een leraar was die probeerde met leerlingen over dit soort moeilijke onderwerpen te praten. De aanslagpleger was niet een van zijn leerlingen, benadrukt De Graaf. "Dit is niet een daad van iemand uit die brede Franse moslimgemeenschap." De geradicaliseerde Tsjetsjeen kwam vermoedelijk via sociale mediaberichten van een extremistische organisatie de leraar op het spoor.
"Terrorisme, niet als aanslag maar als fenomeen, komt dagelijks via de smartphone bij alle kinderen het klaslokaal in", zegt De Graaf. "Dat kun je niet meer buiten sluiten. Ik denk dat scholen er goed aan doen om hier echt meer aandacht aan te besteden."
Roder: "Ik ben niet naïef. De strijd zal lang zijn. Dat gevecht, waarvan ik hoop dat we het nu echt aangaan zal nog vele jaren, misschien wel decennia, duren."
