Doordat Europese landen weigeren asielzoekers op te nemen, kon het in het overbevolkte opvangkamp Moria deze week zo uit de hand lopen. Dat zegt Gerald Knaus, de Duitse regeringsadviseur die wordt gezien als architect van het vluchtelingenakkoord uit 2016.
"De afgelopen maanden werden mensen gegijzeld gehouden in dramatische omstandigheden om nieuwe migranten af te schrikken. Dat is niet alleen illegaal, maar ook immoreel."
'Voor vluchtelingen is Moria als Guantanamo Bay'
In het migrantenkamp op het Griekse eiland Lesbos braken in de nacht van dinsdag op woensdag meerdere branden uit, vermoedelijk aangestoken door gefrustreerde bewoners. De branden legden het kamp in de as, duizenden bewoners raakten dakloos. Europese landen, waaronder Nederland, hebben toegezegd een deel van de dakloze mensen op te vangen, voornamelijk kinderen.
"Elke persoon die uit de hel die Moria geworden is, geholpen wordt, is natuurlijk iets positiefs", zegt Knaus. "Maar het is geen oplossing. Er zijn meer dan 12.000 mensen in Moria, en politici kunnen zichzelf een simpele vraag stellen: waarom houden we ze op Lesbos? Er moet een snelle oplossing komen en die oplossing zal niet op het eiland worden gevonden."
Dit voorjaar woonden meer dan 20.000 migranten in Moria. Het afgelopen half jaar is bijna de helft van die mensen naar het vasteland gehaald, maar met een capaciteit van hoogstens 3.000 bleef het kamp zwaar overbevolkt. Met amper sanitair, schoon water, ruimte voor social distancing en perspectief op verbetering "kwam het er voor vluchtelingen uit te zien als Guantanamo Bay", zegt Knaus. "Het was onvermijdelijk dat de bom zou barsten."
De sfeer op Lesbos is vandaag grimmig. Duizenden asielzoekers eisen dat ze van het eiland worden weggehaald. Eilandbewoners zijn bang dat de migranten weer een nieuw kamp bouwen en boos omdat de Europese Unie te weinig doet:
Knaus zegt dat Griekenland en de EU de asielzoekers in erbarmelijke omstandigheden op het eiland houden om nieuwe migranten af te schrikken. "De boodschap dat het beter is om in Afghanistan, Libanon of Turkije te blijven dan om naar Europa te komen, is het failliet van ons beleid."
Afschrikking is bovendien een strategie die niet werkt, zegt hij. Omgekeerd leidt het opnemen van meer migranten er volgens hem niet toe dat veel meer migranten de reis naar Europa wagen.
Nieuwe deal met Turkije?
Knaus pleit voor een nieuwe Europese langetermijnstrategie en wil dat er opnieuw met Turkije wordt gepraat. Dit jaar liep de deal uit 2016 met dat land, die hij bedacht, af. In ruil voor Brusselse miljarden ving Turkije miljoenen Syrische vluchtelingen op. Syrische vluchtelingen op Griekse eilanden zouden worden herverdeeld over EU-landen. Migranten die geen recht hadden op bescherming in de EU, zouden worden teruggestuurd naar Turkije.
De deal drong het aantal vluchtelingen terug, maar het terugsturen en herverdelen faalde grotendeels. Toch lijkt het Knaus zinnig opnieuw met Turkije te praten.
"Veel hulporganisaties waren ontevreden over het akkoord, maar de wereld zag de afgelopen zes maanden een wereld zonder dat akkoord. We zagen terugzendacties en we zagen dat mensen vast bleven zitten om af te schrikken. We moeten samenwerken met Turkije om die vluchtelingenstroom weer te reduceren. Dat werkte vier jaar lang."
De Europese Commissie komt eind september met nieuwe asielplannen, maar daarover is Knaus sceptisch. "Het lijkt mij overduidelijk dat we niet veel moeten verwachten. En dat is absoluut niet de schuld van de Europese Commissie. Sommige lidstaten zijn blij met de situatie op de eilanden."
