Ze werd door de rechtbank en de Hoge Raad in het gelijk gesteld: specialist ouderengeneeskunde Marinou Arends werd van rechtsvervolging ontslagen na euthanasie bij een wilsonbekwame patiënt met dementie. Maar de zaak leidde tot veel commotie bij artsen, ethici en juristen. Rinus Otte, procureur-generaal bij het Openbaar Ministerie, heeft geen spijt van de zaak.
Otte reageert voor het eerst op de uitspraak van de Hoge Raad. Hij wil niet spreken van winnen of verliezen. "De zaak was zo grensverleggend dat wij ervoor kozen om de zaak voor de rechter te brengen en dat is gebeurd. Wij vonden dat er helderheid moest komen voor artsen en familieleden die met deze vragen worstelen."
De winst van het vonnis is volgens Otte onder meer dat er nu helderheid is over euthanasie bij demente mensen. Ook is duidelijk dat artsen bij een beschikking over een wilsverklaring goed moeten kunnen onderbouwen of er een actuele wil is, en of er sprake is van actueel ondraaglijk lijden. "Met dit arrest is klemmender geworden dat artsen beter moeten motiveren en onderbouwen waarom op dat moment, op dat punt, euthanasie noodzakelijk is. Dat hangt er per zaak van af."
Makkelijker
Theo Boer, hoogleraar ethiek en voormalig lid van een toetsingscommissie euthanasie, is kritisch op de uitspraak van de Hoge Raad. Hij denkt dat euthanasie op wilsonbekwame demente mensen nu makkelijker is geworden. "Deze uitspraak geeft zeer grote voorrang aan de wilsverklaring. Een bijna allesbepalende voorrang. De visie van de persoon die er nog gewoon is, want hij of zij is nog niet dood, wordt eigenlijk ondergesneeuwd. Als er nog uitingen zijn, dan zijn deze minderwaardig. Ik vind dat heel ver gaan."
Boer vreest met deze uitspraak voor de rol van familieleden bij toekomstige zaken. "Op het moment dat iemand niet meer wilsbekwaam is, het altijd de familie is die de kat de bel aanbindt. De familie is in de regel liefhebbend en integer, maar we weten ook allemaal dat de familie er helemaal doorheen kan zitten. Het kan zelfs zijn dat de familie er belang bij heeft dat een patiënt niet over zeven jaar komt te overlijden, maar nu."
Agnes Wolbert, directeur van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) is juist voorstander van een liberaler euthanasiebeleid. Ze is blij met de duidelijkheid die de zaak van Arends heeft gegeven. "Wat mij betreft heeft de Hoge Raad nog eens bevestigd wat allang in de wet staat. Namelijk dat als je niet meer kan zeggen dat je euthanasie wilt, maar het wel hebt vastgelegd in een wilsverklaring, dat je dan in aanmerking komt voor euthanasie. Ook bij vergevorderde dementie."
Marinou Arends beëindigde in april 2016 het leven van haar 74-jarige patiënte, die leed aan een zware vorm van dementie. De patiënt gaf, ondanks haar euthanasieverklaring, wisselende signalen. In overleg met de familie besloot de arts toch tot levensbeëindiging, zonder dat ze dit met de zwaar dementerende vrouw besprak. Volgens het Openbaar Ministerie was er sprake van moord, maar de Hoge Raad bepaalde dat de arts niets te verwijten valt.
Tot nu toe bleef Arends anoniem. Zondag blikte zij voor het eerst terug in Nieuwsuur:
De jarenlange procedure is haar zwaar gevallen. "Ik ben gewoon het speeltje geweest. Zo van: we gaan nu even lekker knokken en we gaan kijken hoe dat met de euthanasiewet kan."
Volgens Otte is geprobeerd om de zaak zo licht mogelijk te maken voor Arends. "Dat is uitzonderlijk. Stap voor stap is alles doorgenomen. De rechtsgang heeft in grote harmonie plaatsgevonden. Ik denk dat dit een schoolvoorbeeld is. De zaak zou voor herhaling vatbaar kunnen zijn."
Otte zag Arends voor het eerst tijdens de uitzending. "Ik vond het een aangrijpend verhaal. Ik voelde mij niet bezwaard. Zoals mevrouw Arends vertelde dat zij zo hetzelfde zou hebben gedaan, zo zou het OM deze zaak weer voor de rechtbank brengen."
Stemmingmakerij
Theo Boer denkt niet dat het OM zich harder is gaan inspannen, maar dat de praktijk complexer en weerbarstiger is geworden. "In het begin ging euthanasie traditioneel. De laatste jaren schuiven de grenzen op. Wij hebben dan een goed OM nodig om te kijken of wij de grens niet overgaan. Zeker als het gaat om het doodmaken van mensen. Beschuldig het OM niet van stemmingmakerij. Dit is precies waar het OM voor is."
Volgens Agnes Wolbert was de procedure niet alleen loodzwaar, maar bovendien onnodig. "Het heeft het OM niets opgeleverd. Wij zijn blij dat ook door de Hoge Raad nog eens is bevestigd hoe goed de euthanasiewet in elkaar zit."
