Vorig jaar leek Islamitische Staat verslagen. De terreurgroep was in Syrië en Irak de laatste gebieden van zijn zelfverklaarde kalifaat kwijtgeraakt. De Amerikanen meldden dat IS in Syrië "100 procent" verslagen was en de door de Koerden geleide Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) spraken van "de totale eliminatie" van het kalifaat.
Maar toen al waarschuwde de SDF dat de terreurdreiging nog niet volledig was geweken. Veel IS-strijders gingen ondergronds in afgelegen woestijngebieden in Syrië of in Iraakse steden, waar ze mogelijk nieuwe aanslagen en ontvoeringen voorbereidden.
Die vrees lijkt uitgekomen. De afgelopen maanden zien experts een opleving van activiteiten van de terreurgroep. "IS is nu heel gevaarlijk", zegt de vooraanstaande IS-kenner Hassan Hassan tegen Nieuwsuur. "De organisatie is weer teruggekeerd naar een insurgency-modus met vooral terroristische activiteiten. Ze gaan achter bepaalde individuen aan, ze verstoppen zich, ze zijn overal en nergens tegelijkertijd."
Stad veroverd
De terroristen blijven onder de radar door zich schuil te houden in stedelijke of juist afgelegen gebieden. Van daaruit voeren ze aanvallen uit. "Soms zijn de terroristen zelfs parttimers die na een eenmalige aanval hun normale leven weer oppakken. Ze bewegen niet in grote groepen. Dat maakt ze moeilijk te volgen en te bestrijden."
De aanvallen vinden vooral plaats in gebieden waar Amerikaanse troepen en SDF-strijders weinig druk uitoefenen: het woestijngebied in het midden en oosten van Syrië en het grensgebied met Irak. Zo zou IS na aanvallen eerder deze maand de stad al-Sukhnah in de Syrische provincie Homs hebben veroverd. Daarnaast gaat het om een aantal provincies in Irak.
Andere analisten bevestigen dit beeld. "Het afgelopen jaar is de positie van IS in het Syrische woestijngebied verstevigd [...] en de afgelopen maanden lijkt de groep de aanvallen flink uit te breiden", schreef terreurdeskundige Charles Lister onlangs voor het Middle East Institute.
Gevaar voor Europa?
Ondanks de toenemende dreiging hoeven we ons over aanslagen van IS in Europa voorlopig geen zorgen te maken, denkt Hassan. "IS zal nu meer gefocust zijn op de eigen regio, van Afrika tot Afghanistan. Je ziet ook in hun propaganda dat ze zich vooral richten op lokale vijanden."
"Kijk ook naar de geschiedenis van IS. Eigenlijk was de organisatie alleen in hun kalifaatperiode gericht op het westen. Dat was een uitzondering, hun focus is het oprichten van een kalifaat. Pas daarna is de rest van de wereld aan de beurt."
Hassan maakt zich veel meer zorgen over de manier waarop IS lokale bewoners benadert. "We zien dat IS'ers folders uitdelen en openlijk lokale leiders benaderen en bedreigen om samen te werken. Dit toegenomen zelfvertrouwen betekent dat IS steeds meer in staat is in het openbaar te opereren. Dat is een gevaarlijk teken."
Machtsvacuüm
De belangrijkste reden dat IS opleeft, is dat hun vijanden hun prioriteiten hebben verlegd. De Amerikanen leidden jarenlang de internationale coalitie tegen IS, maar zijn nu meer op Iran gefocust. Het Assad-regime en Rusland richten zich veel meer op de provincie Idlib, waar ze de laatste anti-regeringsrebellen proberen te verslaan.
Hassan: "De sleutelfactor die IS in staat stelt meer actief te worden, is het machtsvacuüm, het veiligheidsvacuüm. En daarnaast het onvermogen van lokale strijders om de groep te stoppen."
Zo kon IS ongehinderd hergroeperen in de woestijn van Syrië, om toe te werken naar hun ultieme doel. "De strategie van IS na de ineenstorting vorig jaar is een lange, meedogenloze oorlog van uitputting die ze 'nikaya' noemen. Langzaam maar geleidelijk bouwen ze invloed op om uiteindelijk hun kalifaat te herbouwen."
