Het was de uitkomst van een jarenlange discussie over Zwarte Piet: bij de landelijke intocht van Sinterklaas waren voor het eerst uitsluitend roetveegpieten te zien.
De discussie over het uiterlijk van Piet bereikte dit jaar een dieptepunt toen vorige week een bijeenkomst van actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) gewelddadig werd verstoord door een groep aanvallers die het pand probeerde te bestormen. De aanvallers gooiden ramen in en vernielden auto's. Vijf mensen werden aangehouden.
Volgens sociaal psycholoog Kees van den Bos "konden we dit zien aankomen". In zijn boek Waarom mensen radicaliseren beschrijft hij een aantal fases van radicalisering. "De eerste fase begon bij Jenny Douwes in 2017. Toen begon er een actie-reactie-dynamiek."
"De blokkeerfriezen met Douwes voorop zagen mensen die tegen Zwarte Piet waren op een lijst van extremistische groeperingen staan. Dit bleek een fout te zijn, en zijn ook van de lijst gehaald, maar Douwes vreesde dat ze bij de landelijke intocht in Dokkum geweld gingen plegen naast feestvierende kinderen. De gemeente Dokkum gaf niet thuis, en als gevolg daarvan gooide zij haar onvrede op Facebook en ontstond de blokkeeractie."
Van overheid naar opponent als doelwit
Deze actie was een voorbeeld van de tweede fase in het radicaliseringsproces, zegt Van den Bos. "Als de overheid niet thuis geeft, ga je je richten op je opponent. Die ga je verbaal bejegenen, soms in afschuwelijke, ook racistische, termen."
"Bepaalde mensen zijn er heel gevoelig voor dat ze niet gehoord worden door de overheid. Je ziet dat kleine groepen zich afsplitsen die echt naar extreme maatregelen gaan. En dan gaat het heel erg mis."
Overheden kunnen daarop inspelen door naar de redelijke elementen uit deze groepen te luisteren, die willen meedenken en meer openstaan voor tegenargumenten, zegt Van den Bos. Gemeenten organiseerden bijvoorbeeld debatavonden en regelden plekken om te demonstreren.
"Maar soms is een redelijk gesprek lastig, onder meer omdat er heel vaak met morele termen wordt gegooid. Er wordt gezegd 'Zwarte Piet is racisme', en in reactie daarop hebben pro-Zwarte Piet-activisten vaak een reactie als 'dit is een onschuldig kinderfeest' en voelen zich op hun beurt onrechtvaardig bejegend. Als je iets immoreel en onrechtvaardig vindt, doe je niet snel wat water bij de wijn."
Op zo'n moment dreigen activisten in de derde fase van radicalisering te komen, zegt Van den Bos. Aanvankelijk waren gewelddadige acties door pro-Zwarte Piet-activisten niet gepland en systematisch, "maar vorige week zag je dat een bepaald klein groepje zich afsplitste en naar een besloten vergadering ging om binnen te dringen met geweld."
Nu alleen nog vreedzaam protest?
Maar vandaag verliep de landelijke intocht zonder grote ongeregeldheden. Van den Bos: "Het lijkt dat we al in een volgende, lerende fase van deradicalisering komen. We beseffen dat we niet naar geweld moeten grijpen om ons eigen gelijk te claimen."
"Dat geldt voor beide kanten. De pro-Zwarte Pieten zullen geleerd hebben van die gewelddadige invalpoging. Ook KOZP heeft als gevolg van heftige uitspraken van individuen expliciet gezegd dat ze vreedzame demonstraties najagen."
Kijk hieronder het gesprek met Kees van den Bos in Nieuwsuur:
