In een stadswijk op het mediterrane Malta woont merkwaardig genoeg een skischansspringer uit Rusland, en in een kelderwoning een dorp verderop staan twee miljardairs geregistreerd. Een uit Rusland, en een uit de Verenigde Arabische Emiraten. Volgens de Maltese registers tenminste. De voordeur van de kelderwoning heeft twee huisnummers. Maar het enige raam in de kelder is dichtgetimmerd. Wat is er aan de hand op Malta?
In 2014 creëerde de regering uit het niets een goudmijn die het kleine eilandje honderden miljoenen euro's per jaar oplevert: de verkoop van Maltese paspoorten.
De verkoop is legaal, de officiële paspoorten worden door de overheid zelf uitgegeven. Voor een bedrag van zo'n 900.000 euro kan de koper zich laten naturaliseren tot Maltees, voor 25.000 euro per stuk kunnen partners en kinderen mee. De belangstelling vanuit de mondiale zakenelite is groot: Malta verkocht al meer dan tweeduizend paspoorten.
Want wie zich inkoopt op Malta, wordt meteen ook burger van de Europese Unie en kan zonder visum of strenge controles naar EU-landen reizen, een bedrijf starten, of een bankrekening openen. Wat de vermogende paspoortkopers wel nodig hebben, is een adres op Malta.
Wie daar meer over wil weten, komt al snel uit bij onderzoeker Matthew Caruana Galizia. Hij spit al jaren in dossiers over de paspoorthandel op zijn eiland. Maar zijn moeder, de journaliste Daphne Caruana Galizia, was de échte expert.
"Mijn moeder bracht het nieuws dat de huidige regering zonder het vereiste mandaat van de kiezer, Maltese paspoorten wilde gaan verkopen. Dat was iets wat de regering echt heel erg irriteerde", zegt Matthew Caruana Galizia.
Zijn moeder legde het in haar blog haarfijn bloot. Caruana Galizia kreeg ook een lijst in handen met daarop de adressen van die schatrijke nieuwe Maltezers. "Mijn moeder bezocht de adressen en ontdekte dan dat de paspoorthouder daar niet woonde en er nooit had gewoond."
Krachtige bom
Nu bijna twee jaar geleden, werkt Daphne Caruana Galizia met haar zoon aan een nieuw artikel als ze even weg moet voor een boodschap. Ze pakt de auto en rijdt weg. Thuis, werkend aan tafel, hoort Matthew de klap. De auto van zijn moeder was met een zeer krachtige bom opgeblazen.
"Ik hoorde de ontploffing. Ik rende tot ik bij de auto kwam en die stond in brand. Hij was compleet vernietigd", hij slikt even. "Ik ben nooit op een slagveld geweest, maar zo stel ik me dat voor. Stukken vlees. Overal vuur. De weg stond zelfs in brand."
Nog altijd bezoeken Maltezers de plaats delict voor een eerbetoon aan Daphne Caruana Galizia. Drie verdachten van de aanslag zitten in voorarrest. Niemand twijfelt eraan dat ze in opdracht handelden.
De zoon van Caruana Galizia is ervan overtuigd dat hoge regeringsfunctionarissen op één of andere manier betrokken zijn bij de moord op zijn moeder. "Alles wijst daar op, daarvan ben ik overtuigd. Want alle onderzoeken van mijn moeder waren gericht op hoge regeringsfunctionarissen. Dus zij zijn erbij betrokken."
Het strafrechtelijk onderzoek naar de moordaanslag loopt nog. En de overheid besloot vorige week - na internationale druk van onder meer de Raad van Europa - tot een openbaar en onafhankelijk onderzoek naar de moord.
Ondertussen verdeelt de paspoorthandel Malta tot op het bot. De honderden miljoenen euro's extra inkomsten komen de regering goed van pas, en veel Maltezers verdienen een zakcentje bij met de verhuur van een etage aan een multimiljonair die nooit komt opdagen.
Maar tegenstanders waarschuwen voor de grote gevolgen van de nieuw genaturaliseerde superrijken. Zoals de kritische blogger Manuel Delia. "Het gaat om mensen die een miljoen kunnen neerleggen voor paspoorten voor henzelf en hun gezin. Meer dan de helft zijn Russen. We schatten, want het is heel moeilijk te zeggen, dat zo'n 700 tot 1000 Russische miljonairs of miljardairs nu Maltese burgers zijn. Die kunnen nu zeggen dat ze EU-burger zijn. En op de nieuwste lijst stonden 72 Saudi's."
Delia weet dat de miljonairs die zich inkopen dat maar met één reden doen: toegang tot de EU, met alle voordelen van dien. "Binnen de EU word je behandeld alsof je een lokale burger bent. Dus in Nederland moet iemand met een Maltees paspoort, waar ook vandaan, zonder uitzondering worden behandeld als een EU-burger. Daarmee verdwijnen veel barrières."
Ook de politieke oppositie in Malta uit zware kritiek. "We prostitueren onze identiteit, ons paspoort, onze nationaliteit. En niet alleen van Malta, maar van Europa", zegt parlementariër Jason Azzopardi. Volgens hem is de enorme toevloed van euro's een bron van misstanden binnen de Maltese regering.
Azzopardi: "Dit heeft voor de introductie en verspreiding van ongekende corruptie binnen de overheid gezorgd." Hij twijfelt er niet aan dat het gaat om mensen in de regering. "Absoluut. Mensen in de kringen rond de premier."
