De Belgische premier Charles Michel wordt voorzitter van de Europese Raad, soms wel president van de Europese Unie genoemd. Deze functie had voor premier Mark Rutte kunnen zijn, zegt hoogleraar Europees Recht Luuk van Middelaar. "Als hij het echt had gewild, had hij die stoel kunnen bezetten."
Van Middelaar kent 'Brussel' van binnenuit. Hij is voormalig adviseur van Herman Van Rompuy, de vorige voorzitter van de Europese Raad. "Michel is net als Rutte een man van de liberale partij uit de Benelux. Precies dezelfde vakjes, behalve dat Rutte drie keer beter is dan Michel als je het de meeste collega's vraagt."
Dit laat volgens Van Middelaar zien dat Rutte echt geen Europese topfunctie ambieerde, wat door politieke volgers vaak werd betwijfeld. "Ik denk dat hij al die tijd de waarheid sprak. Hij wilde écht niet. Hij heeft voor Frans Timmermans gekozen en keihard voor hem gevochten. Beiden had niet gekund; je kan niet als Nederland twee topbanen bezetten. Nederland heeft heel hoog ingezet op die ene functie van commissievoorzitter."
'Timmermans had veel steun'
Uiteindelijk leverde deze strategie weinig op. Want niet Timmermans, maar de Duitse Ursula von der Leyen is door de Europese Raad voorgedragen als voorzitter van de Europese Commissie. Timmermans blijft waarschijnlijk vicevoorzitter.
Zondag, na de G20-top in Japan, zag het er nog goed uit voor Timmermans. "Het plan met Timmermans als commissievoorzitter had steun van Merkel, Macron, Spanje, de Benelux-landen en Donald Tusk", zegt Van Middelaar. Tusk is de huidige voorzitter van de Europese Raad.
Waar ging het mis voor Timmermans volgens Van Middelaar? "Moeilijk te zeggen, het proces gaat zo snel." De hoogleraar kan het weten; hij was er als adviseur van Van Rompuy vijf jaar geleden bij toen Jean-Claude Juncker werd gekozen als commissievoorzitter.
"Ik denk vooral dat Merkel volkomen de weerstand heeft onderschat in eigen christendemocratische gelederen. Dat was een beetje gênant voor haar. Premiers van haar partij in kleinere lidstaten zeiden: 'Hallo, wij hebben de Europese verkiezingen gewonnen, we zijn de grootste partij en je geeft het allemaal weg'."
'Onaangenaam' voor parlement
Merkel moest kiezen, zegt Van Middelaar. "Houden we vast aan het principe van Spitzenkandidaten, of willen we dan toch de macht? Ze heeft met Von der Leyen heel slim een partijgenoot en een vrouw naar voren geschoven. Dit is heel onaangenaam voor het Europees Parlement, dat Spitzenkandidaten Weber, Timmermans of Vestager als voorzitter wilde."
Het Europees Parlement moet de voordracht van Von der Leyen nog goedkeuren. "Dat wordt dus nog spannend."
Het was dit keer veel moeilijker dan vijf jaar geleden om overeenstemming te bereiken over de topfuncties, zegt Van Middelaar. In Nieuwsuur legde hij uit waarom:
