Twee patiënten met hiv zijn mogelijk genezen van het virus na een baanbrekende experimentele behandeling door Europese artsen, onder wie arts-viroloog Anne Wensing van het UMC Utrecht. Het gaat om een Duitse en Britse patiënt bij wie inmiddels 3,5 en 17 maanden lang geen hiv meer is aangetroffen. Ze willen anoniem blijven maar maken het volgens de artsen goed.
Het is de eerste keer dat hiv-patiënten virusvrij zijn verklaard via een van tevoren geplande speciaal ontwikkelde methode. "Ik heb altijd gezegd: genezing van hiv gaat gebeuren in mijn leven. Ik ben er nu al van overtuigd dat ik het in mijn carrière nog ga meemaken, op grote schaal", zegt Wensing tegen Nieuwsuur.
Beide patiënten hadden zowel hiv als kanker en kwamen in aanmerking voor een stamceltransplantatie. Bij deze procedure hebben de artsen gezocht naar stamceldonoren die afweercellen hebben met een specifiek genetisch defect. Door dit genetische defect kunnen hiv-virussen niet meer in de afweercellen komen. Die genetisch defecte cellen hebben ze uitgewisseld met het afweersysteem van de patiënten waarna hiv wegbleef.
Volledige genezing
Volgens Wensing is deze stap heel bijzonder. "Want er is ooit één patiënt genezen van hiv. Maar dat was zo'n unieke casus. Toen heeft men berekend dat je slechts 1 op de 25 miljoen kans had om überhaupt deze procedure toe te passen. Dus men dacht dit nooit meer herhaald kon worden."
Ze verwijst naar de Amerikaan Timothy Brown, tot nu toe de enige persoon die wonderbaarlijk genas van hiv na een stamceltransplantatie. Brown bleek zelf een partieel genetisch defect te hebben, waardoor het hiv-virus moeilijker in zijn cellen kon doordringen. Hij kreeg bij een stamceltransplantatie van een donor stamcellen die het volledige genetisch defect hadden. Dat leidde tot volledige genezing.
De behandeling lijkt voorlopig alleen geschikt voor patiënten die hiv én bloedkanker hebben. De afgelopen jaren hebben Wensing en haar collega's intensief onderzoek gedaan naar deze groep patiënten. "Wij wisten niet wat de meest belangrijke factoren bij de procedure bij Timothy Brown was en wat de precieze oorzaak van de genezing was. Toen hebben we besloten dat als we hier echt van willen leren, we meer patiënten moesten gaan bestuderen die zowel kanker als hiv hebben.
"En dat hebben we in Europees verband gedaan, gesponsord door amfAR, de Amerikaanse foundation voor aidsonderzoek. We hebben heel veel van deze patiënten verzameld en die bestuderen we nu. Daar zijn deze twee patiënten uit voortgekomen, eentje uit Engeland en eentje uit Duitsland."
Het bijzondere van de huidige patiënten is dat ze, anders dan Brown, voor de transplantatie zelf geen afwijkende immuuncellen hadden. De groep Europese hiv-specialisten heeft gezocht naar een zeer kleine groep potentiële donoren in Europa met het genetisch defect in de stamcellen dat noodzakelijk is om te kunnen genezen van hiv.
Ongeveer 1 procent van de Europese bevolking heeft dit defect. Van deze mensen hebben de onderzoekers een aantal bereid gevonden om donor te worden. Met deze stamcellen is bij een groep patiënten een stamceldonatie toegepast, een zeer ingrijpende procedure maar wel lichter dan de procedure die Brown onderging.
"Er hebben toen twee van die stamceltransplantaties plaatsgevonden, Brown is tot twee keer toe van top tot teen bestraald. Dus ook de hersenen, en hij kreeg een heel zware chemotherapie", zegt Wensing. "Deze twee nieuwe patiënten hebben allebei geen bestraling gekregen, en één van de twee een heel lichte chemotherapie. Dat betekent dat je het lichaam helemaal niet zo heel hard hoeft aan te vallen met therapie om genezing te bereiken en dat is heel nieuw."
Twee andere patiënten waar de behandeling ook leek aan te slaan zijn overleden door onder meer een infectie, omdat het immuunsysteem nog niet was opgebouwd. Het tekent het grote risico dat gepaard gaat met stamceltransplantaties, waarbij het eigen immuunsysteem wordt vernietigd om plaats te maken voor dat van een donor. Er zijn nog twee patiënten die de procedure hebben ondergaan, maar zij zijn nog niet gestopt met de hiv-medicatie.
