Hoe krijg je een wereld 'verslaafd' aan fossiele brandstoffen zover dat het overstapt op duurzame alternatieven? Eén maatregel wordt keer op keer genoemd: een belasting op het uitstoten van CO2. Vandaag kwam GroenLinks met een wetsvoorstel voor een CO2-heffing voor bedrijven.
De theorie is dat als de vervuiler betaalt voor zijn uitstoot dat dat hem stimuleert om over te stappen op alternatieven met minder uitstoot en dus minder kosten. In Zweden hebben ze al 28 jaar ervaring met CO2-belasting. Het land heeft zelfs de hoogste belasting ter wereld op fossiele brandstoffen.
Het leidt tot innovaties. Zo krijgt in een energiecentrale in het zuiden van hoofdstad Stockholm afval een tweede leven. "Wij zien het als een energiebron. Door het afval te verbranden, halen wij de energie eruit", zegt Klas Gustafsson. Hij vertelt dat de uitstoot van CO2 met meer dan de helft is gedaald.
"De belasting was een goede stimulans om over te stappen van fossiele brandstoffen op biomassa en afval", zegt Gustafsson. Zweden telt inmiddels 34 van dit soort centrales: ze leveren warmte aan meer dan 1 miljoen huishoudens. Het bedrijf achter de centrale bouwt ze over de hele wereld. "Afval ruikt voor ons naar geld."
Ook in Hammarby Sjöstad speelt afval een belangrijke rol: het wordt gebruikt voor de verwarming van de Stockholmse wijk. De bewoners zitten er warmpjes bij dankzij hun eigen afval. Ook het rioolwater wordt hergebruikt. "Het biogas waar we op koken komt uit onze eigen riolering", vertelt Jörgen Lööf trots.
Het afval van de inwoners gaat via een ondergronds buizensysteem naar een verzamelpunt in de wijk. Ook dat leidt tot minder CO2-uitstoot, doordat er minder vrachtwagens in de wijk rijden. Lööf wil met andere bewoners de wijk nog groener maken. "Het doel is helemaal fossielvrij."
Zweden voerde de belasting op fossiele brandstoffen in 1991 in. Destijds was er de vrees dat de maatregel de economie zou schaden. Maar dat is niet gebeurd: sinds de invoering van de CO2-belasting groeide de economie met bijna 80 procent. Tegelijkertijd daalde de CO2-uitstoot met een kwart.
"We laten zien dat het te combineren valt: economische groei en welvaart én een verlaging van de uitstoot. In dat opzicht is dit zeker een succes", zegt Susanne Akerfeldt van het Zweedse ministerie van Financiën.
'Wereldwijde CO2-uitstoot niet omlaag'
Een wondermiddel is de CO2-belasting echter niet. Henrik Thunman, hoogleraar energietechniek, legt uit dat de opbrengst van de maatregel wordt gebruikt voor de import van biobrandstoffen uit andere landen. Door de CO2-belasting is de vraag naar biobrandstof namelijk explosief gestegen.
Zweden kan die vraag zelf niet aan. "Als gevolg van de CO2-belasting en hoe die is opgezet, hebben wij in Zweden meer geld over voor biobrandstof dan in enig ander land. Dus wordt het hierheen verscheept", zegt Thunman. "Het levert Zweden leuke statistieken op, maar het verlaagt de wereldwijde CO2-uitstoot niet."
Op dat laatste wil Akerfeldt van het ministerie van Financiën geen reactie geven. "Dat is een politieke vraag, daar ga ik liever niet op in." Wel zegt zegt ze: "Het is niet per se erg dat wij biobrandstof importeren. Dat hoort ook bij vrije handel."
Wij worden binnen afzienbare tijd klimaatneutraal. Met of zonder EU.
Biobrandstof van Zweedse bodem komt ondertussen langzaam van de grond. Erik Jakobsonn begon negen jaar geleden met twee andere boerenfamilies een bedrijf dat biobrandstof produceert en distribueert. "Ik begon als boer die ook biobrandstof produceerde. Nu ben ik een biobrandstofproducent met een boerderij."
Hij laat het koolzaad zien dat op zijn land groeit. "De olie die je daaruit haalt, wordt gebruikt als biobrandstof. Dit gaat naar een persfabriek en dan naar een biodieselraffinaderij in zuid-Zweden." Het bedrijf heeft al 55 tankstations in het land. De biobrandstof uit de pomp stoot 70 procent minder CO2 uit.
"De CO2-belasting is een grote factor in dit succes", zegt Jakobsonn. Maar inmiddels is er een kink in de kabel: Zweden heft geen belasting op biobrandstof en de Europese Commissie ziet dat als staatssteun. Tot 2020 blijft Zweden een uitzondering, daarna maakt Brussel mogelijk een einde aan de Zweedse CO2-belasting.
"Ik kan me er natuurlijk zorgen om maken, want biobrandstof is mijn brood", zegt Jakobsson. "Maar aan de andere kant: binnen afzienbare tijd worden wij klimaatneutraal. Met of zonder EU. Dus ik maak me geen zorgen. De weg kan bochtig zijn, maar we weten dat hij hiernaartoe leidt."
