Het is hoog tijd dat Syrische vluchtelingen teruggaan naar hun thuisland, vindt president Michel Aoun van Libanon. Dit zei hij vandaag tijdens een economische top in Beiroet. Aoun wil een politieke oplossing voor het conflict niet langer afwachten en roept de internationale gemeenschap op om de juiste omstandigheden te creëren om Syrische vluchtelingen terug te laten keren.
Welke maatregelen voor een veilige terugkeer moeten zorgen, zei de president niet. In Libanon zelf zijn naar schatting bijna een miljoen gevluchte Syriërs. De meesten van hen leven onder erbarmelijke omstandigheden in overvolle kampen.
De oproep van Aoun komt nu de oorlog na acht jaar ten einde loopt: de Syrische president Assad heeft het land weer voor een groot deel onder controle. Syrië is verwoest en 6,3 miljoen Syriërs zijn gevlucht. Steeds vaker klinkt de vraag of en wanneer zij terug kunnen keren naar hun oorspronkelijke land.
Libanon heeft inmiddels een minister voor vluchtelingenzaken aangesteld: Mouin Merhebi moet de vrijwillige terugkeer van Syrische vluchtelingen mogelijk maken. De repatriëring komt langzaam op gang. Sinds juni zijn er volgens Merhebi 13.000 terugkeerders geregistreerd door de Libanese veiligheidsdienst GSO. Maar niet iedereen geeft zijn vertrek officieel aan.
Ook in Jordanië vertrokken veel Syriërs weer terug naar huis, toen het land afgelopen oktober de grens met Syrië heropende. "89 procent van de vluchtelingen heeft aangegeven naar Syrië te willen terugkeren als de oorlog voorbij is en er politieke stabiliteit is", zegt Merhebi.
Hoe is de situatie in Nederland? De Nederlandse regering volgt op dit moment de vluchtelingenorganisatie UNHCR, die Syrië nog steeds als onveilig land bestempelt. Dat betekent dat vluchtelingen niet gedwongen mogen worden teruggestuurd.
De Syrische vluchtelingen die in ons land zijn opgevangen, hebben allemaal een voorlopige verblijfsvergunning voor vijf jaar. Maar als een land ineens veilig wordt, kan de juridische status van de verblijfsvergunning veranderen.
"Dan kan die vergunning worden ingetrokken", zegt Wil Eikelboom, voorzitter van de Nederlandse vereniging van asieladvocaten. "Het idee is dat je de eerste vijf jaar hier mag blijven, dan kijken we of je land veilig wordt of dat er een andere reden is dat je terug kan. Is dat zo, dan raak je de vergunning in principe kwijt en dan ga je terug. Als dat niet zo is na vijf jaar, dan krijg je een permanente vergunning. Dan is het idee: je bent hier nu zo lang, je mag gewoon blijven."
Ik ben bang dat mensen teruggestuurd worden naar gebieden waar het nog niet veilig is.
Maar er is politieke weerstand tegen dit vijfjarenplan. In december 2014, toen de grootste stroom Syrische vluchtelingen naar ons land kwam, waarschuwde CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma dat Syrische vluchtelingen er niet op moesten rekenen voorgoed in Nederland te kunnen blijven.
Jasper Kuipers, vice-voorzitter van Vluchtelingenwerk Nederland, is huiverig om nu al over terugkeer van Syrische vluchtelingen te spreken."Wij horen ook van vluchtelingen dat ze in principe terug willen keren. Waar ik bang voor ben, is dat daar druk en dwang achter wordt gezet en dat mensen teruggestuurd worden naar gebieden waar het nog niet veilig is. Of dat mensen terug worden gestuurd voor wie het persoonlijk niet veilig zal zijn omdat zij een individuele reden hebben, bijvoorbeeld omdat ze politiek actief zijn geweest, waardoor ze alsnog vervolgd kunnen worden."
De Libanese minister van vluchtelingenzaken weet niet hoe het de teruggekeerde Syrische vluchtelingen vergaat. "Daar hebben we weinig informatie over. De regering staat het de UNHCR niet toe om de teruggekeerde vluchtelingen te volgen om te zien hoe ze worden behandeld. Of ze in staat zijn weer een leven en een toekomst op te bouwen."
Het zal in ieder geval niet makkelijk zijn, denkt hij. "Het is een hele moeilijke situatie, omdat er geen veiligheid gegarandeerd kan worden."
Wat wil de Nederlandse politiek?
In Nederland hoopt een aanzienlijk deel van de Tweede Kamer dat Syrië binnenkort veilig genoeg is. Als het aan de VVD ligt, gaan Syriërs in Nederland dan zo snel mogelijk terug. "Je ziet nu al dat Syriërs vrijwillig terugkeren, ook zelfs vanuit Nederland", zegt Kamerlid Malik Azmani.
"Ik vind ook dat we geen belemmeringen moeten opwerpen om die vrijwillige terugkeer te faciliteren. Maar daarnaast moeten we kijken of bepaalde delen van het land al veilig zijn voor bepaalde groepen Syriërs om veilig naar terug te keren."
Maar wat de VVD wil, wordt niet door iedereen in de regeringscoalitie begrepen. Volgens Joel Voordewind van de ChristenUnie kan wat Azmani wil niet. "Gezien de geopolitieke situatie is het zeer onrealistisch, gezien de dreigingen die er nog zijn. IS is nog niet verslagen en er is de dreiging vanuit het noorden, met Turkije. Daarnaast is Assad ook nog in het zadel."
Voordewind voegt daaraan toe: "We moeten altijd blijven kijken naar mogelijkheden, maar daar is UNHCR leidend in. Daar heb ik nog geen signalen van gehad dat dit zich in de nabije toekomst gaat ontwikkelen."
Zodra de nood voorbij is, is het logisch dat je die mensen helpt om daar weer aan de slag te gaan.
Toch hopen meer partijen aan de rechterflank van de Tweede Kamer net als de VVD, dat de situatie in Syrië snel verbetert en Syrische vluchtelingen niet permanent in Nederland blijven. De SGP is een van deze partijen.
"Je vangt mensen op die in nood verkeren, dat is een daad van pure medemenselijkheid", zegt Kamerlid Roelof Bisschop. "Tegelijkertijd is het niet anders dan een noodvoorziening, een asielopvang. Zodra die nood voorbij is, dan is het logisch dat je die mensen helpt om daar weer aan de slag te gaan."
Voor de zomer komt de overheid met een nieuw zogeheten ambtsbericht over de situatie in Syrië. Op basis daarvan wordt bepaald of Syrië - of delen van het land - veilig genoeg is om vluchtelingen naar terug te sturen.
