Geen enkele op corruptie betrapte politicus, rechter of ambtenaar in Oekraïne zit achter de tralies. Ondanks honderden onderzoeken door het nieuw opgezette nationale anti-corruptiebureau NABU. Een speciale rechtbank moet nu soelaas bieden.
Oekraïne is het meest corrupte land van Europa. Bestrijding van die corruptie was een essentiële voorwaarde voor financiële steun uit het Westen en toenadering tot de EU. Daarom werd twee jaar geleden NABU opgericht, dat samenwerkt met de Amerikaanse FBI.
Er lopen inmiddels bijna vijfhonderd onderzoeken en er zijn 173 verdachten, zo blijkt uit cijfers die vorige week zijn gepubliceerd. Toch worden slechts weinig verdachten berecht, laat staan veroordeeld.
Gesprekken met een geheim agent
Een grote vis is Roman Nazirov, het hoofd van de Belastingdienst. Hij wordt, samen met een parlementslid, verdacht van het verduisteren van zo'n 60 miljoen euro. Zijn vrouw betaalde grif de borgtocht van 3 miljoen euro. Nazirov moest vorige week nog voorkomen, maar hij traineert zijn aanklacht door te eisen dat de bijna 800 pagina's tellende aanklacht integraal wordt voorgelezen. Omdat er maar eens per maand een hoorzitting van een uur is, kan dit zo'n twee jaar duren.
Een andere opvallende zaak is die van parlementariër Borislav Rozenblat. Hij wordt verdacht van het aannemen van bijna 300.000 dollar aan steekpenningen. Een geheim agent deed zich tegen hem voor als vertegenwoordiger van een bedrijf uit het Midden-Oosten dat amberstenen wilde delven in Oekraïne.
Ze voerde ruim een half jaar gesprekken met de politicus en legde die vast met een verborgen camera. Op de opnamen is te zien hoe de politicus grote sommen geld vraagt voor het beïnvloeden van wetgeving, het omkopen van ambtenaren en het leveren van illegaal gedolven amber.
Tegen Nieuwsuur claimt Rozenblat dat er met de opnamen is gerommeld. Zo zou zijn stem zijn nagesynchroniseerd en fragmenten uit verband zijn geknipt. Ook zou het anti-corruptiebureau NABU onrechtmatige opsporingsmethoden hebben gebruikt. Rozenblat en zijn lijfwacht zouden niet hebben geweten dat de geheim agent bankbiljetten overhandigde.
"Ik voel me gefrustreerd", zegt Artjom Sitnik, hoofd van NABU. "Onze rechercheurs riskeren soms hun leven, maar er volgen geen rechterlijke uitspraken. Het is enorm demotiverend."
Vakantie op de Seychellen
De NABU-baas staat onder enorme druk. Politici probeerden afgelopen december een wet door te drukken die het parlement de macht geeft om de directeur van NABU te ontslaan. Het wetsvoorstel werd na internationaal protest ingetrokken.
Volgens de EU ondermijnt ook de procureur-generaal het werk van het anti-corruptiebureau. Onder meer omdat hij de identiteit van undercoveragenten openbaar maakte. De procureur-generaal, Joeri Loetsenko, reageert niet op herhaalde interviewverzoeken van Nieuwsuur. Hij kwam vorige maand zelf in opspraak nadat hij met zijn familie zo'n halve ton uitgaf tijdens een vakantie op de Seychellen.
Als Oekraïner voel ik me schuldig ten opzichte van onze westerse partners die geld gaven aan ons bureau.
Veel anti-corruptie afdelingen in Oekraïne lijken een mislukking. Zo werd er een bureau opgezet om aangiftes van politici en ambtenaren te controleren. Van de 1,5 miljoen aangiftes zijn er nog maar 130 gecontroleerd, zegt Hanna Solomatina. Ze is het voormalige hoofd van de afdeling financiële controle en stapte onlangs naar de pers.
Volgens haar wordt het bureau direct aangestuurd door de Presidentiële Administratie en is het dus niet onafhankelijk. Ze werd na haar uitlatingen ontslagen. "Als Oekraïner voel ik me schuldig ten opzichte van onze westerse partners die geld gaven aan ons bureau en aan de directeuren die corruptie moeten bestrijden maar dat nalaten", zegt Solomatina. NABU wilde onderzoek doen naar haar verhaal maar werd teruggefloten door de Oekraïense geheime dienst.
Verduisterd geld terug gehaald
Ook internationale organisaties als het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank en de EU vinden dat Oekraïne tekortschiet in de bestrijding van corruptie. De Commissie van Venetië, een adviesorgaan van de Raad van Europa, schrijft aan Nieuwsuur: "De ervaring leert dat Oekraïense rechtbanken geen corruptiezaken op hoog niveau kunnen berechten".
Wel heeft NABU volgens het IMF al ruim een miljard dollar aan verduisterd geld terug gehaald. Het IMF verleent miljardensteun aan Oekraïne, maar houdt nu bijna twee miljard dollar achter zolang het land niet aan de voorgeschreven voorwaarden voldoet. Zo moet Oekraïne een speciale anti-corruptierechtbank opzetten.
Rechters ongeschikt? Toch benoemen
President Petro Porosjenko maakte tijdens een ontmoeting met IMF-topvrouw Christine Lagarde in het Zwitserse Davos afgelopen maand nog goede sier met zijn wetsvoorstel voor zo'n rechtbank, maar hij heeft het plan naar zijn eigen hand gezet. Zo wil Oekraïne kandidaat-rechters die door internationale experts ongeschikt worden geacht, toch kunnen benoemen.
Dit is tegen het zere been van de EU, de VS, het IMF en de Wereldbank, die het wetsvoorstel gewijzigd willen zien. Ook volgens Artjom Sitnik van NABU zal het wetsvoorstel niet effectief zijn als het niet wordt aangepast. "Alleen de machtigen die de corruptie in stand willen houden, zullen dan tevreden zijn."
Topadviseur Giorgi Vasjadze, die het wetsvoorstel in opdracht van de president schreef, zegt tegen Nieuwsuur dat het niet zal worden aangepast. Eventuele amendementen moeten door het parlement worden ingediend.
