"De zomervakantie wordt ingekort", "Netflix verwijdert helft series", "Voedsel McDonald's vermindert het zicht". Het is nepnieuws, bedacht door een groep vwo-leerlingen uit Bilthoven. Ze vormen een trollenleger dat binnen een uur de verzinsels zoveel mogelijk moet verspreiden.
Ruurd Oosterwoud moedigt de scholieren aan. "Doe iets polariserends tussen links en rechts, dat werkt heel goed." Oosterwoud is oprichter van DROG, een groep specialisten op het gebied van desinformatie. Hun workshops moeten jongeren bewuster maken van misleidende informatie op internet.
Voorlopig onderzoek aan de Universiteit van Cambridge is hoopgevend: scholieren die eerst zelf nepnieuws hebben gemaakt herkennen daarna beter andere desinformatie.
Pop-up in beeld: je bent gefopt
De scholieren schrijven de berichten voor de speciaal voor dit doel opgerichte internetkranten The Dutch Post en Het Laatste Geluid. De artikelen op die sites verdwijnen vanzelf na 24 uur. Voor die tijd verspreiden de scholieren de verzinsels via hun eigen sociale netwerken, door linkjes te plaatsen in online fora en op sociale media. Door met nepprofielen zelf commentaren toe te voegen moeten ze hun berichten meer waarde meegeven.
En dat lijkt ook te werken: er wordt tijdens hun lesdag zo'n 3500 keer op de nepnieuwsberichten geklikt. Lezers krijgen na korte tijd een pop-up in beeld dat ze zijn gefopt.
Voor slechts een paar dollar kun je al een eigen leger van Twitteraccounts bouwen.
Makers van nepnieuws doen dit alles natuurlijk op veel grotere schaal. James Chappell van het Britse-Amerikaanse internetveiligheidsbedrijf Digital Shadows speurt naar gereedschap dat daarvoor nodig is. Die programma's zijn volgens hem te koop op het dark web, maar ook te vinden op het gewone internet.
De tools gebruiken de makers bijvoorbeeld om websites van bestaande nieuwsorganisaties te klonen. Dat blijkt zelfs kinderlijk eenvoudig. "We vonden zo'n 3000 domeinen die grote nieuwswebsites imiteren", zegt Chappell. Op de websites, die betrouwbaar lijken, kunnen vervolgens nepberichten worden gepubliceerd.
Zo verscheen een verzonnen bericht over de toenmalige Franse presidentskandidaat Emmanuel Macron op een gekopieerde website van de Belgische krant Le Soir. Het ging over sponsoring van de campagne van Macron vanuit Saudi-Arabië.
Het artikel werd onder meer gedeeld door zijn tegenstander Marine Le Pen van Front National. Macron, inmiddels president, kondigde in zijn Nieuwjaarstoespraak wetgeving aan om verzinsels in verkiezingstijd te bestrijden.
Internetexpert Chappell vond ook programma's om botnetwerken te beheren. "Daarmee kun je duizenden Twitteraccounts tegelijk beheren. Je kunt ze instructies geven en hun gedrag veranderen. En het bouwen van zo'n leger van Twitteraccounts kan al voor een paar dollar."
Ook kunnen likes, retweets en volgers worden gekocht om nepnieuws betrouwbaar te laten lijken. "Het duikt dan op veel plekken online op en verschijnt hoger in de zoekresultaten." Verder kunnen automatisch commentaren en valse reviews voor producten of diensten worden geplaatst.
Chappell verwacht voorlopig alleen nog maar een toename van nepnieuws. "Ik denk dat er meer imitatiewebsites komen. En ook dat er meer nieuwe tools zullen komen. Die worden steeds weer vernieuwd."
Nepnabestaande ontmaskerd op Twitter
Wil je nu zelf ook leren om nepnieuws te maken en het daardoor beter te herkennen? Via het online spel www.slechtnieuws.nl kan iedereen in de huid van een nepnieuwsmaker kruipen. Spelers leren clickbait maken, polariseren en manipuleren.
Veel casussen uit het nepnieuwsspel zijn ontleend uit de praktijk, zoals een twitteraar die zich voordeed als nabestaande van een slachtoffer van MH17. Hij haalde met zijn verzinsels het tv-programma RTL Late Night, de krant Metro en meermaals website GeenStijl.
Nieuwsuur spoorde de man afgelopen zomer op en ontdekte dat zijn broer nog springlevend is. De man beweerde dat hij niet zelf achter de leugen zat en iemand zijn naam en foto misbruikte op Twitter, maar uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt ook dat een leugen te zijn.
