Er lijkt zicht op een vaccin tegen een van de dodelijkste ziektes op aarde: malaria. Proeven van het afgelopen half jaar in Nederland op negentien proefpersonen wijzen op een doorbraak. Bij hen ingespoten verzwakte parasieten hebben geen malaria veroorzaakt.
Het is een zeer bijzonder experiment, zegt infectioloog Meta Roestenberg van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). "Er is wereldwijd nog nooit eerder een experiment geweest waarbij malariaparasieten genetisch verzwakt zijn, in een spuitje gestopt en vervolgens zijn gebruikt om mensen mee te vaccineren."
De gebruikte parasieten zijn verzwakt door genetische modificatie. Wetenschappers van de universiteitsziekenhuizen van Leiden en Nijmegen hebben tien jaar aan die vinding gewerkt.
"Genetisch modificeren gebeurt al decennia, maar niet met parasieten. Wij zijn de eersten die dat doen in Europa", zegt Robert Sauerwein, arts-microbioloog aan het Radboud UMC in Nijmegen. "In de VS is het wel eens geprobeerd, maar toen is het fout gegaan. Proefpersonen kregen toen malaria."
Alleen een flinke verkoudheid
Toestemming voor menselijke proeven is bijzonder in Nederland vanwege de strenge regels en protocollen. Het mocht pas nadat in de afgelopen jaren proeven op levercellen en muizen goed waren verlopen. Vijf instanties moesten er groen licht voor geven.
Alle proefpersonen waren tijdens de proef verzekerd via een speciale verzekering via het LUMC. Dagelijks werden ze getest op eventuele ziekteverschijnselen. Slechts één persoon werd ziek, maar dat bleek niet meer dan een flinke verkoudheid.
De wetenschappers van het Radboud UMC en LUMC hebben in dit onderzoek specifieke genen weggehaald uit de malariaparasiet, waaronder het gen waarmee de parasiet zich in de mens kan vermenigvuldigen.
De parasiet is door de genetische modificatie verzwakt. Het uiteindelijke doel is dat het afweersysteem van de mens van deze verzwakte parasieten leert hoe het uiteindelijk echte parasieten kan verslaan.
De vlag gaat nog niet uit
Hoewel de wetenschappers innerlijk juichen, gaat de vlag nog niet uit. Dat gebeurt op zijn vroegst komend voorjaar, als een nieuwe groep vrijwilligers is getest. Die groep bestaat uit 48 personen.
Zij worden dan geprikt door echte malariaparasieten. Dat gebeurde niet met de eerste groep vrijwilligers, die eenmalig verzwakte parasieten (variërend van 135.000 tot 900.000 exemplaren) kreeg ingespoten. Aangezien niemand malaria kreeg, is nu dus aangetoond dat het vaccin veilig is voor de mens.
De groep proefpersonen in het voorjaar zal het vaccin drie keer ingespoten krijgen. Dat aantal is te vergelijken met andere vaccinaties, zoals die tegen Hepatitis B.
Als het Nederland lukt tot een vaccin te komen, is dat wereldnieuws.
Volgens Hans Clevers, expert gentechnologie en voormalig president van de koninklijke Akademie van Wetenschappen, moeten we het onderzoek zeer serieus nemen. Hij denkt dat dit malariaonderzoek op dit moment de grootste kanshebber is om te leiden tot een effectief vaccin.
"Als het lukt, komt de Nederlandse wetenschap in de schijnwerpers te staan. Malaria is een van de grootste ziektes. Als het Nederland lukt tot een vaccin te komen, is dat wereldnieuws."
Miljoenen nodig voor trials in Afrika
Mocht komend voorjaar uit de tweede trial blijken dat niemand van de 48 gevaccineerde proefpersonen malaria krijgt, volgt de lakmoesproef: dan zal in Afrika een groot experiment van start gaan.
Met name de Bill & Melinda Gates Foundation, opgericht door Microsoft-oprichter Bill Gates, zou met interesse dit Nederlandse onderzoek volgen.
Geld van particuliere donors is essentieel voor de volgende fase. Voor trials in Afrika zijn honderden miljoenen euro's nodig. Het onderzoek in Nederland kostte tot nu toe 17 miljoen euro.
