Bots op sociale media beïnvloeden ook in Europa ongemerkt de publieke opinie. Uit onderzoek blijkt dat tijdens de verkiezingscampagnes in Frankrijk en Duitsland, maar ook in aanloop naar het referendum over de brexit, veelvuldig bots zijn ingezet.
"Dit is een serieuze bedreiging voor de democratie", zegt Lisa-Maria Neudert van het Computational Propaganda Project van de Universiteit van Oxford. Ze vond bots die in aanloop naar de Duitse verkiezingen onder meer nep-statistieken verspreidden over misdaden en verkrachtingen door vluchtelingen.
"Er zit geen mens achter zo'n account, maar een algoritme. Het doel is om online zo menselijk mogelijk te lijken, dus doen de bots wat mensen ook doen. Liken, meedoen en actief zijn op sociale media", zegt Neudert.
"Als je een tweet ziet met 100.000 retweets, denk je misschien dat het bericht heel populair is. Maar dat is niet zo. Het is eigenlijk maar populair bij één persoon, die controle heeft over de bots", zegt Ben Nimmo van het Digital Forensic Research Lab. Hij onderzoekt online propaganda in opdracht van een Amerikaanse denktank.
Vooral in verkiezingsperiodes zijn veel bots actief. Volgens Nimmo maakt extreem-rechts er meer gebruik van dan extreem-links. "Zo hadden de aanhangers van Marine Le Pen in Frankrijk een grote voorraad plaatjes met slogans klaarstaan die op een afgesproken tijdstip op sociale media werden verspreid."
Neudert vult aan: "Een botnet kan politieke boodschappers populairder doen lijken dan ze eigenlijk zijn." Bovendien plaatsen de algoritmen van sociale media deze, ogenschijnlijk populaire, berichten vervolgens ook nog bovenaan, wat het effect versterkt.
Zelfs mensen die niet op sociale media actief zijn, worden indirect beïnvloed door bots. "Het ultieme succes van bots is als hun boodschap journalisten of politici bereikt", zegt Nimmo. Zo bepalen journalisten soms op basis van reacties op Twitter wie een verkiezingsdebat heeft gewonnen.
En Donald Trump citeerde tijdens een toespraak een citaat afkomstig van het nep-twitteraccount Tenessee GOP. Dat account leek van Republikeinen te zijn, maar blijkt te worden gerund vanuit Rusland. "In een paar uur bereikte een citaat van een trol via bots een presidentskandidaat", zegt Nimmo.
Is die digitale vriend wel een echte vriend?
Volgens datajournalist Henk van Ess moet je altijd op je hoede zijn op sociale media. "Vraag je zelf af: is die digitale vriend wel een echte vriend of zit er iemand achter die mij probeert te manipuleren?" En dat verschil is niet altijd even makkelijk te zien.
"Er zijn heel intelligente bots die ervoor zorgen dat de accounts die geruchten verspreiden precies lijken op echte mensen. Je ziet foto's, je ziet likes. Het lijkt net alsof het een echt mens is."
De bots opereren niet op zichzelf. Ze zijn gekoppeld en vormen zo een 'botnet'. Van Ess kwam in contact met de beheerder van een Russisch botnet en schreef erover op de Amerikaanse site Buzzfeed.
Om te onderzoeken hoe de Russen werkten, deed hij zelf een bestelling voor tweets over de Duitse rechts-populistische partijf AfD. "Ik moest zo'n 180 dollar betalen om de AfD een uur lang trending te krijgen."
Van Ess ontdekte dat het bedrijf is gevestigd in de Russische stad Nizhny Novgorod. "Op het kantoor werken 31 mensen. Uit mijn onderzoek blijkt dat zeker twaalf daarvan werken voor de Russische overheid."
Pro-Trump bots
Eerder bleek al dat Facebook, Twitter en Google vorig jaar Russische propaganda hebben gefaciliteerd in de strijd tussen Donald Trump en Hillary Clinton. De techbedrijven moesten vorige week tekst en uitleg geven voor het Amerikaanse Congres.
Alleen al op Facebook zijn zeker 80.000 Russische berichten geplaatst om de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Zo'n 126 miljoen Amerikanen hebben die berichten mogelijk gezien. Uit onderzoek blijkt dat er vijf keer zoveel pro-Trump bots actief waren dan pro-Clinton bots.
In aanloop naar het referendum over de brexit zijn ook netwerken van duizenden bots ingezet, zo bleek afgelopen maand. Een van de botnets omvatte ruim 13.000 gekoppelde nep-accounts. Pro-brexit slogans werden acht keer zoveel rondgepompt als anti-brexit berichten.
Over het gebruik van bots in Nederland is nog weinig bekend. Wel viel op dat tweets van Denk-partijleider Tunahan Kuzu door bots werden geretweet. Eerder kwam Denk al in opspraak door het gebruik van trollen. De partij gaf toe de trollen te hebben ingezet, maar ontkent het gebruiken van bots.
Overlijdensbericht 13.000 keer geretweet
Dat je ook zelf slachtoffer kan worden van trollen en bots, ondervond onderzoeker Ben Nimmo aan den lijve. Hij legde twee maanden geleden een Russisch netwerk van bots bloot dat extreem-rechts in de Verenigde Staten steunde. En hij werd prompt zelf doelwit van online intimidatie.
"Het werd steeds persoonlijker en bedreigender. Een trol heeft een nep-account van mijn baas aangemaakt waarop een overlijdensbericht van mij werd geplaatst. Bots hebben dat 13.000 keer geretweet en geliked." Uit voorzorg houdt hij zijn woonplaats geheim.
