Een week voor het Turkse referendum over grondwetswijzigingen kan de balans worden opgemaakt. Het is een campagne vol "obstructie en intimidatie", zegt de oppositie. "Verzinsels en leugens", werpt het Erdogan-kamp tegen.
Los van het debat over de inhoud van het referendum, dringt de vraag zich op of de campagne wel een zuiver democratisch proces was. De OVSE, de organisatie die namens Europese lidstaten verkiezingen observeert, is kritisch in zijn voorlopige rapportage over de referendum-campagne.
De OVSE constateert intimidaties, restricties bij het organiseren van verkiezingsbijeenkomsten en eenzijdigheid in de media.
Op een van de drukke knooppunten in de Istanbulse wijk Sisli is er op het eerste gezicht weinig te zien van die vermeende spanningen. Tentjes van het ja-kamp en het nee-kamp staan gebroederlijk naast elkaar.
Volgens de 'evet’-campagne, het pro-Erdogan kamp, verloopt alles ook zoals het hoort in een democratie. Maar bij de 'hayir'-stand, Turks voor nee, klinkt een ander geluid. "Als onze vrijwilligers de wijken in gaan en vlaggen uitdelen, worden ze aangevallen. Dat is op meerdere plekken gebeurd", vertelt Nilufer.
De incidenten die ze noemt verschenen wel op sociale media, maar zijn op televisie en in de kranten nauwelijks terug te vinden. "Dat komt omdat wij geweerd worden", zegt Nilufer.
Het is volgens Nilufer de lastigste campagne voor de oppositie in een lange tijd. "De omstandigheden bij deze verkiezing zijn voor 95 procent in het voordeel van het ja-kamp."
Immense disbalans in media
Het media-landschap is sinds de laatste verkiezingen anderhalf jaar geleden, verder verschraald. Volgens onafhankelijke media-organisaties staat negentig procent van de televisiestations en krantenredacties inmiddels onder directe of indirecte invloed van de regering.
Sinds de mislukte coup van afgelopen juli zijn nog eens 158 media-redacties geconfisqueerd of gesloten. 150 Turkse journalisten zitten in de gevangenis.
Het leidt tot een immense disbalans in de campagne. Ook het staatskanaal TRT houdt zich niet aan de wettelijke verplichting om alle partijen een geproportioneerde stem te geven. Tijdens een meting in de eerste drie weken van maart vulden president Erdogan en de AKP bijna 70 uur TRT-zendtijd. De oppositie was drie en een half uur te zien.
Hoezeer de autoriteiten ook zeggen dat de nee-stem wordt gerespecteerd, het tegendeel is het geval. Ze proberen die mensen onder druk te zetten", zegt advocaat Yigit Acar. Zijn cliënt is de 21-jarige student Ali Gül, die in de gevangenis zit sinds hij een video online zette. Hij pleit daarin voor een nee-stem.
In de video valt geen onvertogen woord, al is er wel kritiek te horen. Ook op de repressie van de afgelopen maanden. "Als deze video viral gaat, worden we misschien gearresteerd", mijmert Ali Gül aan het eind van zijn filmpje. "Maar ik hou van mijn land. Waar zou ik bang voor zijn?" Ali Gül zit inmiddels ruim drie weken in de gevangenis. Zijn video werd een half miljoen keer bekeken en is nu offline gehaald.
De formele aanklacht tegen Ali Gül gaat niet in op het filmpje. Hij zou op Twitter de president hebben beledigd. Maar het account dat in de aanklacht genoemd wordt, is volgens advocaat Acar niet eens van Ali Gül. "Maar dat maakt niks uit" zegt hij. "Op dit moment kunnen ze tegen iedereen die nee zegt een zaak fabriceren."
Ali Gül is lang niet de enige die vanwege een uitgesproken nee-stem met justitie in aanraking kwam. Volgens advocaat Acar staat Justitie inmiddels volledig in dienst van de regerende AKP. "De aanklagers, de rechters, handelen in opdracht van de autoriteiten."
De vrienden van het nee-kamp maken zichzelf tot slachtoffer in een poging stemmen te winnen.
"Het merendeel hiervan is misinformatie", zegt Koray, een lokale AKP-activist in Sisli. Hij bemant het 'evet'-standje op het plein in Sisli. "Verzinsels en leugens. Dat gebeurt veel in deze tijd", zegt hij over de beschuldiging dat de AKP intimideert. "Het nee-kamp kan gewoon overal vrij campagne voeren."
Volgens Koray worden de verhalen over obstructie en intimidatie opgeklopt door westerse media, en springt het nee-kamp daar gretig op in. "De vrienden van het nee-kamp maken zichzelf tot slachtoffer in een poging stemmen te winnen. Daar komt dit vandaan."
Koray vindt de Europese interesse in het nee-kamp sowieso verdacht. "In Europa is de campagne van onze ministers tegengehouden. We hebben dat geaccepteerd. Terwijl terreurorganisaties als de PKK daar vrij propaganda kunnen maken. Waarom is er in Europa een dubbele standaard?"
Gevraagd naar de zaak van Ali Gül, verschuilt hij zich achter het argument dat president Erdogan ook in zijn toespraken steevast aanvoert: terreur. "Als er in zo’n nee-video propaganda gemaakt wordt voor terreur, wordt er natuurlijk opgetreden", zegt Koray.
Of er van terreur-propaganda in Ali Güls filmpje geen sprake is, weet hij niet, hij heeft de video niet gezien. Maar, zegt Koray: "Het zijn voor het merendeel leugens, die bedoeld zijn om dit land een slecht imago te geven."
We moeten ons niet laten intimideren, niet bang zijn.
Aan de andere kant van het plein, in de nee-tent, is het wantrouwen niet minder groot. Nilufer wil eerst weten waarom de tv-ploeg zo lang bij het ja-kamp rondhing, voor ze besluit een interview te geven. Ook zij vertrouwt de media niet, zegt ze, maar ze wil ook haar mond niet houden. "We moeten ons niet laten intimideren, niet bang zijn."
Toch is er een grote groep die zich stil houdt, zegt advocaat Yigit Acar. "Natuurlijk zijn de mensen bang, er is overduidelijk druk vanuit de staat." Ook staatsinstellingen worden geacht zich achter Erdogan te scharen, zegt hij. "Burgemeesters, gouverneurs, rectors van universiteiten, aanklagers; al die mensen behoren neutraal te zijn bij een verkiezing."
De Turkse rechtsstaat is volgens hem omgebouwd tot een stuk gereedschap van de AKP. "We zijn nu op het punt dat de staat geen staat meer is. De aanklagers en rechters handelen uit wraakzucht. Het trieste is dat ze dat niet uit eigen wil doen, maar in opdracht van de autoriteiten."