Luchtvaartmaatschappijen uit de Golfstaten krijgen voorlopig geen nieuwe landingsrechten op Schiphol. De nationale luchthaven heeft steeds meer last van felle concurrentie uit het Midden-Oosten. Staatssecretaris Wilma Mansveld van Infrastructuur en Milieu schrijft in een toelichting aan Nieuwsuur: “Ik wil samen met mijn Europese collega’s strenger optreden tegen de opkomst van Golfcarriers uit het Midden-Oosten als er sprake is van oneerlijke concurrentie.”
In Nieuwsuur vanavond: hoe luchtvaartmaatschappijen uit het Midden-Oosten de toekomst van Schiphol bedreigen.
Grote gevolgen
De EU en de Golfstaten onderhandelen over een verdrag dat een einde moet maken aan oneerlijke concurrentie. Mansveld: “Dit betekent dat Nederland, zolang over dit verdrag nog onderhandeld wordt, voorlopig géén nieuwe landingsrechten aan maatschappijen uit de Golfstaten verleent.”
We steken nu de kop in het zand en we doen net alsof het allemaal aan ons voorbijgaat.
Volgens Peter Hartman, voormalig president-directeur van KLM en tegenwoordig commissaris bij Air France-KLM, onderschatten luchthaven Schiphol en de Nederlandse overheid de dreiging van luchtvaartmaatschappijen uit het Midden-Oosten. "Dit zal direct een groot gevolg hebben voor de werkgelegenheid, rond Schiphol en in Nederland."
"We steken nu de kop in het zand en we doen net alsof het allemaal aan ons voorbijgaat,” zegt Hartman. “Dit wordt nog erger dan de Fyra, als je over een aantal jaren gaat uitzoeken waarom het op een gegeven moment op Schiphol zo in elkaar gezakt is.”
Hevige concurrentie
Emirates, Etihad, Qatar Airways: maatschappijen uit het Midden-Oosten veroveren de luchtvaartwereld. En ook de Turken melden zich. Turkish Airlines heeft de ambitie om ’s werelds grootste luchtvaartmaatschappij te worden. Ondertussen wordt in Istanbul een vliegveld aangelegd dat jaarlijks 150 miljoen passagiers moet verwerken: bijna drie keer zoveel als Schiphol.
De groei van de luchtvaartmaatschappijen uit de Golfstaten en Turkije lijkt niet te stuiten. Ondertussen hebben oudere, nationale luchtvaartmaatschappijen als Air France-KLM het zwaar. De Frans-Nederlandse combinatie leed vorig jaar een verlies van 298 miljoen euro.
Op de korte afstanden hebben ze te maken met hevige concurrentie van prijsvechters als Ryanair en EasyJet. Op de lange afstanden - waar de marges traditioneel het grootst zijn - neemt het aandeel van de Golfmaatschappijen jaar op jaar toe.
Met de komst van de Golfcarriers groeien in Europa en de VS de zorgen over oneerlijke concurrentie uit het Midden-Oosten. De Golfstaten worden beticht van ongeoorloofde staatssteun. De EU onderhandelt nu met de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar over een luchtvaartverdrag. Nederland steunt deze onderhandelingen.
Geheim van het succes
Ook luchthaven Schiphol voelt de hete adem van de concurrentie uit het Midden-Oosten. Schiphol verwerkte vorig jaar 55 miljoen passagiers. Dat is veel voor een land met een kleine thuismarkt. Zo’n 40 procent van de reizigers komt dan ook uit het buitenland en gebruikt de luchthaven alleen maar om over te stappen.
Deze transferpassagiers zijn het geheim van het succes van Schiphol. De afgelopen decennia werd in nauwe samenwerking met de KLM en de overheid een systeem ontwikkeld waarin Schiphol de rol speelt van een superknooppunt, een hub. Vliegtuigen van KLM halen als een soort stofzuiger passagiers vanuit heel Europa, waar ze overstappen op grotere toestellen voor langeafstandsvluchten naar andere hubs.
Machtsverschuiving
Schiphol (voor 69 procent in handen van de rijksoverheid) is als belangrijk knooppunt in het internationale vliegverkeer belangrijk voor de Nederlandse economie. Andere landen hebben dat door en ontwikkelen inmiddels hun eigen hub, zoals Dubai, maar ook Turkije. Vorig jaar streefde Istanbul Schiphol al voorbij en dat is nog voordat de nieuwe luchthaven open gaat voor 150 miljoen passagiers.
De machtsverschuiving naar het Midden-Oosten kan grote gevolgen hebben voor de Nederlandse luchtvaartsector, zegt hoogleraar luchtvaarteconomie Jaap de Wit. "De echte bedreiging voor Schiphol zit in het feit dat de stofzuigerfunctie van KLM wordt overgenomen door de Golfcarriers zoals Emirates."
Vanuit Dubai vliegt Emirates rechtstreeks naar kleinere Europese vliegvelden, zoals Manchester en Kopenhagen, en haalt daar passagiers op die ook naar Schiphol hadden gekund, zegt De Wit. “Die passagiers is KLM kwijt en dus ook Schiphol. Daardoor zien we het volume krimpen dat nodig is voor een hubfunctie."
Kan je het je voorstellen? Onze premier zei: Mensen, jullie moeten gaan vliegen.
Achterstand
Maar juist nu de positie van Schiphol wordt bedreigd, is er onenigheid. Voormalig KLM-topman Peter Hartman uit in Nieuwsuur kritiek op Jos Nijhuis, de president-directeur van Schiphol. “Ik ziet dat op dit moment een aantal verkeerde strategieën wordt gevolgd, namelijk sterke focus op korte termijn.”
Volgens Hartman ontbreekt het de directie van Schiphol aan visie op de toekomst van de nationale luchthaven als hub. “Dat heeft ertoe geleid dat de achterstand Schiphol alleen maar groter is en die halen we niet meer in. Dat is mijn grote zorg.”
Intussen bouwt president-directeur Temel Kotil van Turkish Airlines in Istanbul aan zijn imperium. Hij voelt zich gesteund door de Turkse overheid. "Veel Europese regeringen zijn geen voorstander van de luchtvaartsector.” In Turkije is dat wel anders, zegt de CEO van Turkish Airlines. “Kan je het je voorstellen? Onze premier zei: ‘Mensen, jullie moeten gaan vliegen.’”
Randvoorwaarden
Staatssecretaris Mansveld schrijft aan Nieuwsuur: “Het is in de eerste plaats aan de sector zelf om een antwoord te vinden op de groeiende concurrentie, zowel in Europa, van onder andere de low cost maatschappijen als van de wereldwijde concurrentie van bijvoorbeeld de Golf carriers. Ik zie het als mijn taak om vanuit de overheid de sector bij deze uitdagingen zo goed mogelijk te ondersteunen door optimale randvoorwaarden te creëren.”