Informateurs 'verrast' door miljardensteun Oekraïne, formerende partijen verdeeld

Albert Bos: informateurs geven duidelijk signaal af, kan tot gedoe leiden

NOS-verslaggever Albert Bos over miljarden voor Oekraïne:

"Niet alleen PVV-leider Wilders, ook BBB had deze stap van het kabinet niet zien aankomen. Zelf zonder de steun van deze twee partijen, is er voldoende steun in de Tweede Kamer om Oekraïne financieel te steunen. Maar het is niet voor eerst dat het demissionaire kabinet in het vaarwater van de formerende partijen komt. En de informateurs geven hier een duidelijk signaal af. Deze verrassing kan nog wel eens tot gedoe leiden. Want de financiën waren al ingewikkeld en daar komt dit nog eens bij."

VVD en NSC voor steun aan Oekraïne

De twee andere partijen, VVD en NSC, staan juist achter de miljardensteun aan Oekraïne van het demissionaire kabinet. VVD-leider Yesilgöz laat via X weten dat Poetin de oorlog in Oekraïne niet mag winnen en dat er daarom extra middelen worden vrijgemaakt.

"NSC staat pal achter Oekraïne. Wij steunen het land in zijn strijd", laat Kamerlid Veldkamp weten.

BBB noemt toezegging aan Oekraïne 'onacceptabel'

Ook formerende partij BBB is zeer verrast door de miljardensteun aan Oekraïne en zegt dat het bij hen "volledig uit de lucht komt vallen". BBB-Kamerlid Vermeer vindt het onacceptabel dat een demissionair kabinet zulke toezeggingen doet zonder overleg. Hij is ook boos over het telefoontje naar Zelensky. "Dan loop je het risico nog een keer te moeten bellen met een andere boodschap."

Informateurs overvallen door miljardensteun demissionaire kabinet aan Oekraïne

De informateurs Van Zwol en Dijkgraaf laten duidelijk merken dat ze zich overvallen voelen door de stap van het demissionaire kabinet om de komende 2 jaar 4 miljard euro aan Oekraïne te beloven. Het maakt het moeilijker om het financiële plaatje rond te krijgen voor de formerende partijen. Van Zwol zei een aantal keer dat het besluit van het kabinet "een verrassing" was. "Wij ontkennen niet dat dit het leggen van de puzzel kan bemoeilijken".

Er is ook geen voorwaarschuwing geweest over deze miljarden-belofte. "Ik zou een signaal niet onwelkom hebben gevonden", aldus Van Zwol.

Wilders reageert geïrriteerd op de beloofde miljardensteun voor Oekraïne

Informateurs praten koning bij

De informateurs Van Zwol en Dijkgraaf hebben vanochtend koning Willem-Alexander bijgepraat over de stand van zaken in de formatie. Volgens de opdracht van de Tweede Kamer informeren de twee de koning "op gezette tijden".

Van Zwol en Dijkgraaf voeren vandaag geen officiële gesprekken met de onderhandelende partijen PVV, VVD, NSC en BBB. Naar eigen zeggen werken ze vandaag hard aan stukken die nodig zijn voor volgende week. De informateurs hebben van de Kamer tot half mei de tijd gekregen voor deze onderhandelingsronde.

Vrijdag: geen gesprekken, maar stukken voorbereiden

Morgen gaan de informateurs "hard werken" aan de stukken. Dat betekent dat er geen gesprekken zijn.

Planning informateurs voor verslag is 15 mei, 'zou moeten lukken'

De informateurs gaan er nog steeds van uit dat ze binnen acht weken klaar kunnen zijn met hun verslag over een nieuw kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. "De planning is 15 mei en dat zouden we moeten halen", aldus informateur Dijkgraaf na afloop van een dag formatiegesprekken. Hij houdt wel een slag om de arm. "De historie leert dat er beren op de weg kunnen komen en het duurt dan even voor de beren weer weg zijn."

Gisteren maakten verschillende media melding van stroeve onderhandelingen, vooral over de financiën. Maar dat beeld herkennen de informateurs niet. "Stroef heeft iets alsof iemand bokkig doet", zei Dijkgraaf. En dat is niet het geval. "We zijn continu in discussie en die gesprekken zijn stevig."

Omtzigt: de ene dag gaat het net iets vlotter dan de andere dag

NSC-leider Omtzigt is als nummer drie bij de informateurs langsgeweest. Daar leggen de vier partijen vandaag hun wensen en eisen neer over bepaalde onderwerpen. Welke onderwerpen dat zijn is niet bekend, maar het gaat in ieder geval ook over de rijksfinanciën. Omtzigt: "Uit de begroting van het huidige kabinet blijkt al dat er niet veel ruimte is." Eerder zei PVV-leider Wilders dat de gesprekken ook over bezuinigen gaan.

Omtzigt: "We zien aan het eind van de ronde wel weer hoe alle inbreng in elkaar geschoven kan worden. Dan blijkt hoeveel overeenkomsten en verschillen er zijn." Vanmiddag om 15.15 uur komt de VVD langs.

Wilders: nog steeds vertrouwen, het moet kunnen lukken

PVV-leider Wilders zegt dat de vier partijen nog steeds met elkaar om tafel zitten omdat ze er alle vier uit willen komen. "Het is ingewikkeld. Het zijn vier verschillende partijen, het kost gewoon tijd." Wilders zegt dat de partijen er nog steeds vaart in proberen te houden, maar dat ze zelf ook wel vinden dat het lang duurt.

"Het land heeft grote problemen zoals met asiel en immigratie. Het land overstroomt met mensen die hier niet zouden moeten zijn." De partijen onderhandelen verder over de Rijksfinanciën en ook dat levert discussies op. "Dan gaat het bijvoorbeeld over waarop bezuinig je dan? Maar ik zou hier niet staan als ik het vertrouwen niet had dat het moet kunnen lukken."

Van der Plas: nog steeds positief

BBB-leider Van der Plas vindt dat de gesprekken in de formatie "goed" verlopen. Na een nieuw onderhoud met de informateurs Van Zwol en Dijkgraaf wilde ze weinig inhoudelijks kwijt, maar ze voegde eraan toe dat ze nog steeds positief is en dat ze geen druk voelt: "Het resultaat telt: een kabinet dat goede dingen gaat doen voor het land. Als ik geen vertrouwen had, stond ik hier niet elke dag". Ze wees erop dat de vorige kabinetsformatie bijna 300 dagen duurde.

Van der Plas benadrukte wel dat de mestcrisis snel moet worden opgelost en dat dat nu speelt. "Daar ga ik als Kamerlid mee aan de slag."

Gisteren doken hier en daar berichten op dat de onderhandelingen in de formatie stroef verlopen, hoewel daar weinig concrete details over bekend zijn. Van Zwol zei gisteren wel dat "het leggen van de financiële puzzel het lastigst is".

Vandaag houden de informateurs weer gesprekken met de onderhandelaars afzonderlijk. Van der Plas was vanochtend de eerste die werd ontvangen en daarna was het de beurt aan PVV-voorman Wilders.

Vanochtend hadden Van Zwol en Dijkgraaf ook een korte ontmoeting met Kamervoorzitter Bosma om hem bij te praten over de stand van zaken.

Partijen praten door, maar op tijd klaar zijn wordt 'een klus'

Vanavond zijn de vier partijleiders voor het eerste deze week gezamenlijk bij de informateurs geweest. Na afloop vond Wilders het moeilijk om antwoord te geven op de vraag of hij nog steeds positief is over het verloop van de gesprekken. "Een ingewikkelde vraag", zei hij, om daar later aan toe te voegen: "Ik ben redelijk positief gestemd".

Volgens sommige media lopen de gesprekken stroef, maar daar wilde Wilders niet op ingaan. Wel erkende hij dat het lastig wordt om het hoofdlijnenakkoord half mei te presenteren, zoals de bedoeling is. "Dat wordt een klus", waarschuwde hij.

Informateur Van Zwol zei na afloop dat "het leggen van de financiële puzzel" het lastigst is. "Dat is een groot verschil met de vorige twee formaties, toen er geld in overvloed leek. Dat is nu niet het geval." Volgens hem zijn de vier het er inmiddels wel over eens dat er bezuinigd moet worden op de overheidsuitgaven. Maar hoe veel er gesneden moet worden, en op welke zaken, daar zitten ze nog niet over op één lijn.

Ook morgen zijn er weer afzonderlijke gesprekken met de partijleiders. Daarnaast komen er hoge militairen langs en de leidinggevenden van de AIVD en de NCTV.

Wilders: 'nog niet in afrondende fase'

Ook PVV-leider Wilders werd gevraagd naar de stand van de formatie, naar aanleiding van de 'puntjes op de i'-opmerking van Van der Plas. Ze zei dat dit gebeurt over de onderwerpen die "wij belangrijk vinden".

Wilders zei blij te zijn met het "optimisme" van de BBB-leider, maar volgens de PVV-leider zitten de vier onderhandelende partijen "nog niet in deze fase".

Omtzigt: eindfase nog niet aan de orde

BBB-leider Van der Plas sprak vanochtend van het zetten van 'puntjes op de i' bij de onderwerpen die haar partij belangrijk vindt. Vervolgens ontstond het beeld dat die opmerking op het hele formatieproces betrekking had. Daarop werd Omtzigt naar zijn inschatting gevraagd. Volgens hem is er nog geen sprake van een afrondende fase. "Dat lijkt me nog niet aan de orde", zei Omtzigt na zijn gesprek bij de informateurs. "Ik wil me er niet over uitlaten in welke fase we wel zijn."

Over de ergernis van Van der Plas over het meststandpunt van NSC was hij kort. "Hij (Kamerlid Holman, red.) zat daar namens de fractie." Verder verwees hij naar 25 april, wanneer de Tweede Kamer uitgebreid over de mestplannen van Adema debatteert.

Hoe het oude kabinet en de coalitie in wording elkaar dwars zitten

Wie heeft het eigenlijk voor het zeggen op dit moment in Nederland? Er wordt een nieuw kabinet gesmeed door PVV, VVD, NSC en BBB, maar zolang zij er nog niet uit zijn, regeert het oude demissionaire kabinet. Dat botst regelmatig en daarbij komt niet zelden de coalitie in wording dankzij haar meerderheid in de Tweede Kamer als winnaar uit de bus.

Lees hier meer:

Van der Plas ontstemd over meststandpunt VVD en NSC, 'met verbazing zitten kijken'

BBB-leider Van der Plas is niet te spreken over de recente standpunten van de VVD en NSC over de beste aanpak van de mestproblemen. Gisteravond bleek in een Kamerdebat dat deze twee partijen minder resoluut tegen de mestplannen van het huidige kabinet zijn dan de BBB had gedacht. "Ik heb met verbazing naar het debat zitten kijken", zei de BBB-leider.

De plannen om miljarden euro's uit te geven voor het dreigende mestprobleem van boeren leidt al een week tot beroering. Toen deze plannen van landbouwminister Adema uitlekten, zei Van der Plas onmiddellijk dat het "onacceptabel" was dat een demissionair minister nog met zulke plannen kwam. Samen met haar formerende collega's, PVV, VVD en NSC, schreef zij een brief aan Adema met kritische vragen over zijn plan.

Gisteravond bleek dat VVD en NSC toch vinden dat er zo snel mogelijk iets moet worden gedaan aan de mestproblemen. NSC-Kamerlid Holman zei bijvoorbeeld dat "niets doen geen optie" was.

Van der Plas snapt dit niet, vanwege de gezamenlijke brief die aan Adema is geschreven. Het lijkt volgens haar "alsof wij alleen" tegen de plannen zijn. Ze wil nu opheldering van de twee partijleiders Yesilgöz en Omtzigt of de twee landbouwwoordvoerders namens de partij spraken. "Daar wil ik over praten, maar het is niet helemaal kapot".

BBB: iedere partij zet nu 'puntjes op i'

Net als gisteren komen de vier partijen vandaag weer apart van elkaar bij de twee informateurs. Vanmorgen vroeg heeft VVD-leider Yesilgöz met de informateurs gesproken en als tweede is partijleider Van der Plas van BBB aan de beurt. Zij zegt dat ze met de informateurs "de puntjes op de i" aan het zetten is. Ze zei dat dit gebeurt over de onderwerpen die "wij belangrijk vinden".

Het wil dus nog niet zeggen of er al conceptregeerakkoord op tafel ligt. "Ik ga niet zeggen wat er binnen gebeurt", aldus Van der Plas.

Informateurs 'fietsen rustig door' naar de top

Van Zwol en Dijkgraaf hebben er nog steeds vertrouwen in dat ze hun taak binnen de afgesproken tijd gaan afronden en dat er dus half mei een begin van een nieuw kabinet is. "We gaan de weg omhoog naar de top. En we fietsen rustig door", zegt Dijkgraaf.

De afgelopen tijd hebben de partijleiders huiswerk gekregen. "Het is nu een beetje geven en nemen en we kijken hoe we zo langzamerhand iets op papier kunnen krijgen." Van Zwol vult aan: "We produceren materiaal, maar nog niets is af."

Morgen houden de informateurs, net als vandaag, afzonderlijke gesprekken met de vier partijleiders. Die gesprekken gaan volgens Van Zwol niet meer per thema, maar over alles. Hij en Dijkgraaf zien het nog steeds als een ingewikkelde puzzel. "Vroeger begon ik bij een puzzel altijd met de hoekjes en daarna de rand. Dan had je een kader", filosofeert Dijkgraaf. "Of we al bij de hoekjes zijn? Ja, we zijn zeker bij de hoekjes."

Tweets en nexit

"Mijn tweets zijn mijn tweets, dus die teksten staan", zei PVV-leider Geert Wilders voor aanvang van zijn gesprek met de informateurs. "Maar laat ik het nou niet herhalen vlak voordat ik hier constructief naar binnen ga", voegde hij eraan toe na vragen over een X-bericht van vrijdag.

Daarin schreef hij "nul concessies" te willen doen op het gebied van asiel. "Ik sta voor mijn kiezer en immigratie is een belangrijk onderwerp. Dus daar zet ik stevig op in", zei hij vandaag.

Nexit?

Ook ging Wilders in op de draai die zijn partij heeft gemaakt wat betreft een vertrek van Nederland uit de EU. In het Europese PVV-programma staat niets meer over een nexit, bleek vorige week.

Daar is geen draagvlaak meer voor, zei de PVV-voorman vandaag. Volgens hem moet de macht van de Europese Unie "van binnenuit" worden uitgehold. "Zodat de EU zo min mogelijk een politieke unie wordt en meer een economische unie."

In het verkiezingsprogramma voor de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen stond nog dat de PVV een bindend referendum wilde over een nexit. Bij de vorige Europese verkiezingen, in 2019, was de partij stelliger en werd gepleit voor een "spoedige" nexit.

'Ik onderhandel niet via Twitter'

"Wat Wilders doet moet hij zelf weten. Ik onderhandel niet via Twitter." Dat zei BBB-leider Caroline van der Plas voor aanvang van haar gesprek met de informateurs. "Ik maak de keuze om niet via Twitter te onderhandelen.

Vrijdag schreef PVV-leider Geert Wilders op X (het voormalige Twitter) "nul concessies" te willen doen op het gebied van asiel. "Ik kan die groeiende asielinstroom niet meer aanzien. Ons land is propvol."

"Ik lees die tweets en neem ze voor kennisgeving aan", zei Van der Plas. NSC-leider Pieter Omtzigt zei zaterdag op zijn partijcongres dat onderhandelen "het beste" gaat als je dat niet via Twitter doet.

Gedurende de formatie is er al vaker gedoe geweest over tweets van Wilders. Voor de camera en in gesprek met andere partijen stelt de PVV-leider zich redelijk en constructief op, maar op X plaatst hij met enige regelmaat berichten die iets anders tonen. "Tweets horen erbij, maar gesprekken zijn nog belangrijker", zei hij er eerder zelf over.

VVD-delegatie binnen, gesprek over financiën

VVD-leider Dilan Yesilöz wilde niets zeggen bij binnenkomst. VVD-Kamerlid Eelco Heinen wilde desgevraagd wel kwijt dat er vandaag over financiën wordt gesproken.

Begin vorige week hadden de partijen 'huiswerk' gekregen op het gebied van overheidsfinanciën. De vier moesten van de informateurs duidelijk maken wat hun grootste prioriteiten zijn en welke spelregels ze bij de begroting hanteren. In de loop van vorige week is dat huiswerk ingeleverd.

Formatie over de tong op congressen NSC en D66

Afgelopen weekend waren er geen formatiegesprekken, maar dat betekent niet dat de formatie niet werd besproken. Zo liet NSC-leider Pieter Omtzigt zaterdag weten aan zijn achterban dat zijn partij koers houdt.

"We staan vol voor het eigen gedachtegoed", aldus de partijleider op het eerste officiële NSC-congres. "Maakt u zich niet druk", zei hij in reactie op de zorgen van een partijlid over al te innig samenwerken met de PVV.

Over de stand van de formatie wilde Omtzigt weinig kwijt, behalve dat hij de inhoud "heel fel" bespreekt aan de formatietafel. "Daar kunt u op mij rekenen." Beter bestuur en bestaanszekerheid zijn "ijkpunten voor ons om mee te doen aan een nieuwe regering", benadrukte hij.

De sleutel

Voor D66-leider Rob Jetten is dat niet genoeg, maakte hij kenbaar op zijn partijcongres dat tegelijk werd gehouden. Hij deed daar een oproep aan leden van NSC om samenwerking met de PVV tegen te houden. "Zij hebben nu de sleutel in handen. Kiest Nieuw Sociaal Contract voor kabinet-Wilders I of voor Nederland?"

Volgens de D66-leider is het "buitengewoon zorgelijk" dat "normale politici" ruimte geven aan de PVV. In de campagne had NSC nog principes, aldus Jetten, maar die zijn in zijn ogen "in een mum van tijd" verdwenen.

"Ook vandaag nog zijn er politici die liever naar ons kijken dan naar zichzelf kijken", was de reactie van Omtzigt in zijn afsluitende speech. "Ik zou zeggen: kies je eigen idealen en wees er trots op."

Dit kabinet en het volgende

De formatie van het volgende kabinet heeft ondertussen ook al invloed op het beleid van het huidige kabinet, bleek afgelopen vrijdag eens te meer. In de ministerraad werd besloten om toch geen besluit meer te nemen over de toekomst van de publieke omroep. Het demissionaire kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie laat het over aan de Tweede Kamer en het nieuwe kabinet.

Een week eerder was naar buiten gekomen dat dat het kabinet van plan was om de vergunning (concessie) van de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) met twee jaar te verlengen. Maar de vier onderhandelende partijen - PVV, VVD, NSC en BBB - vinden een verlenging van twee jaar te lang. Het zou betekenen dat de concessie van de NPO doorloopt tot eind 2028. Dan zouden er alweer nieuwe Tweede Kamerverkiezingen kunnen zijn geweest en hebben zij te weinig kunnen veranderen, zeggen de partijen.

Bij voorbaat kansloos

En minister Piet Adema van Landbouw stuurde vorige week een pakket aan maatregelen naar de Kamer, dat volgens hem een oplossing is voor het mestprobleem. Maar de formerende partijen (die een meerderheid hebben in de Tweede Kamer) willen op dit moment geen maatregelen treffen en dus lijkt het pakket bij voorbaat kansloos.

BBB-leider Van der Plas zei na het uitlekken van het voorstel meteen dat ze het "onacceptabel" vindt dat "je hier zit te formeren en dat er opeens miljarden uit de kast worden getrokken" voor een 'uitkoopregeling'. De andere drie partijleiders sloten zich daarbij aan.

Adema zei in te zien dat er geen meerderheid voor is, maar niks doen is volgens hem geen optie. "De situatie is buitengewoon urgent."

Vandaag drie gesprekken

Vandaag komen drie partijen apart van elkaar langs bij informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf. Dat zijn achtereenvolgens VVD, BBB en PVV. NSC staat dus niet op de agenda, volgens een woordvoerder hebben zij vorige week donderdag al een gesprek gehad.

Donderdag lieten de informateurs weten positief te zijn over het formatieproces. "Er komen steeds meer dingen op een rijtje", zei informateur Dijkgraaf, zonder inhoudelijk in te gaan op vragen om welke onderwerpen het gaat. Al langer spreken de informateurs over het leggen van een puzzel. "We komen stap voor stap dichterbij."

Premierschap

Alle afgesproken onderwerpen, zo'n dertien in totaal, zijn aan bod gekomen en worden "in samenhang" besproken. Het premierschap is nog niet aan de onderhandelingstafel ter sprake geweest, maar dat wil niet zeggen dat de partijen hier onderling geen contact over gehad hebben.

De formatiegesprekken eindigden vorige week vrijdag met een bezoek van de sociale partners: Kim Putters van de Sociaal-Economische Raad, werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen (VNO-NCW) en vakbondsleider Tuur Elzinga van de FNV. Putters is in de vorige fase informateur geweest.

Nieuw formatieblog, welkom!

In dit blog houden we je op de hoogte van de ontwikkelingen rondom de vorming van een nieuw kabinet.

Lees hier de berichten in het blog van vorige week terug.