Oppositie kritisch in debat over burgerdoden Irak, Rutte houdt vol: 'Geen herinnering'

Liveblog gesloten

Het debat in de Tweede Kamer is afgelopen. Lees hier een samenvatting.

Motie van wantrouwen verworpen

Voor de motie stemden SP, Partij voor de Dieren, Denk, Van Kooten-Arissen, 50Plus, de PVV en Forum voor Democratie. Zij hebben samen 48 van de 150 zetels.

Geen 'valse hoop'

Minister Bijleveld wil kijken of het tot de mogelijkheden behoort om naar Hawija toe te gaan, wat D66-Kamerlid Belhaj in een motie heeft gevraagd. Belhaj wil dat er ter plaatse een onderzoek komt naar de burgerdoden. Ze kreeg steun van een meerderheid van de Kamer, hoewel er nog wel officieel over de motie moet worden gestemd.

Bijleveld zei in een reactie op de D66-motie dat ze zich er niet tegen verzet, maar ook geen "valse hoop" wil wekken. "We moeten wel naar de veiligheidssituatie kijken. Maar ik zal er serieus naar kijken."

Ook 50Plus heeft de motie van wantrouwen inmiddels ondertekend

'Ongemakkelijk debat, maar met duidelijke verdedigingslijn'

Meerderheid voor onderzoek in Hawija

50Plus-voorman Krol had motie van wantrouwen niet gezien

Parlementaire ondervraging

Ook wil de SP dat er op korte termijn een parlementaire ondervraging komt naar de Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers in de strijd tegen IS. Deze SP-motie is medeondertekend door de PVV, GroenLinks, Forum voor Democratie, Partij voor de Dieren, 50Plus, Denk en Van Kooten-Arissen.

Motie van wantrouwen

SP-leider Marijnissen dient een motie van wantrouwen in tegen premier Rutte, minister Bijleveld en het hele kabinet. Volgens haar is de waarheid nog steeds niet boven tafel. Marijnissen heeft steun van oppositiepartijen PVV, Partij voor de Dieren, Forum voor Democratie, Denk en het onafhankelijk Kamerlid Van Kooten-Arissen. 50-Plus voorman Krol had de motie naar eigen zeggen "graag mee ondersteund", maar had de motie niet gezien.

In het vorige debat over de kwestie werd ook al een motie van wantrouwen ingediend. Die werd toen door bijna de hele oppositie ondersteund.

'Collectief geheugenverlies'

"Na Rutte en Koenders wordt nu ook oud-minister Hennis toegevoegd aan het rijtje mensen die geen herinneringen meer hebben", zegt GroenLinks-leider Klaver. "Alle betrokken hoofdrolspelers hebben last van collectief geheugenverlies."

Volgens Rutte haalt Klaver dingen door elkaar. "Dit ging heel specifiek over de fout in de brief van 23 juni."

Contact met Hennis

Opnieuw komt premier Rutte aan het woord. Hij moest nog antwoorden op de vraag of er contact is geweest met voormalig Defensieminister Hennis, om te achterhalen waarom ze in haar brief van 23 juni 2015 verkeerde informatie heeft gegeven aan de Tweede Kamer. In die brief stond dat er geen Nederlandse betrokkenheid bekend was bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak.

Rutte zegt daar nu over: "Nadat Hennis is gewezen op die fout, was haar reactie dat ze niet precies weet hoe dit zo heeft kunnen lopen. In ieder geval was het niet haar bedoeling om bewust verkeerd te antwoorden."

Onduidelijkheid over conclusies CENTCOM: wel of geen 70 burgerdoden?

GroenLinks-leider Klaver bevraagt minister Bijleveld over de e-mail die kolonel Sean Ryan van CENTCOM in december 2018 aan de NOS en NRC stuurde. Daarin zegt Ryan dat bij het Nederlandse bombardement in Irak 70 burgerdoden zijn gevallen door "secundaire explosies".

Premier Rutte zei net nog dat CENTCOM in zijn onderzoeksrapport geen aantallen kon noemen. Hoe zit dat dan, wil Klaver van Bijleveld weten. Zij antwoordt dat ze CENTCOM inmiddels om opheldering heeft gevraagd. "Zij hebben in hun antwoord aangegeven dat er inderdaad openbare bronnen waren die beweerden dat er ongeveer 70 slachtoffers waren. Maar in hun onderzoek concluderen ze dat er zeer waarschijnlijk wel burgerslachtoffers zijn gevallen, maar dat ze niet in staat waren om het specifieke aantal vast te stellen. Ook voor CENTCOM is het onduidelijk waarom de betreffende woordvoerder in de mail aan de NOS en NRC is afgeweken van die officiële conclusies."

Minister Bijleveld aan het woord

Premier Rutte is klaar met het beantwoorden van de vragen van de Kamer. Nu komt minister Bijleveld van Defensie aan het woord.

'Ongemak'

Hoewel volgens premier Rutte alle procedures netjes zijn gevolgd, zit er toch ook "ongemak" in hoe is het allemaal is gegaan, zegt hij. "In openbare bronnen werd al snel de beroemde 70 genoemd. In de toekomst zou het goed zijn als dat soort informatie meteen naast de wél bevestigde informatie wordt gelegd. Dat is hier niet gebeurd."

Volgens Rutte heeft het kabinet het systeem aangepast. Bewindslieden gaan nu vaker samen overleggen over internationale zaken en missies, zegt hij. "Je wilt voorkomen dat informatie die bekend is bij individuele leden van bijvoorbeeld zo'n ambtelijke stuurgroep, dat je daar geen gezamenlijk overleg over hebt."

Wat zegt CENTCOM zelf over de 70 burgerdoden?

Aantal burgerdoden nog altijd niet bekend, zegt Rutte

Volgens premier Rutte is er niemand die denkt dat er geen burgerslachtoffers zijn gevallen in Hawija, maar weten we tot op de dag van vandaag nog altijd niet hoeveel, zegt hij.

De oppositie toont zich daar kritisch over. GroenLinks-Kamerlid Klaver wijst op berichten in bijvoorbeeld internationale media en van het Rode Kruis, vlak na de luchtaanval op 3 juni 2015. "Er zijn zoveel indicaties dat er mogelijk tientallen, honderden doden zijn gevallen. Waarom informeer je iemand dan niet-alarmistisch?"

Rutte benadrukt dat uit geen van de onderzoeken is gebleken hoeveel dodelijke slachtoffers er zijn gevallen. Hij verwijst naar het rapport van CENTCOM, het hoofdkwartier in de Verenigde Staten dat de anti-IS-operaties aanstuurt. Daarin staat dat het aannemelijk is dat er burgerslachtoffers zijn gevallen, maar er worden geen aantallen genoemd, zegt de premier.

Rutte was 'staatsrechtelijk' op 26 mei 2016 op de hoogte van burgerslachtoffers

PvdA-Kamerlid Kerstens vraagt zich af wanneer premier Rutte dan wél geïnformeerd is over de burgerslachtoffers in Hawija. Premier Rutte zegt dat dat "ten minste op 26 mei 2016" is geweest. Toen sprak de ambtelijke Stuurgroep Missies en Operaties (SMO), een groep ambtenaren van verschillende ministeries, namelijk over de kwestie, naar aanleiding van een onderzoek van Defensie. Premier Rutte is zelf niet bij de SMO aanwezig, maar zijn ministerie van Algemene Zaken wordt er wel vertegenwoordigd door ambtenaren.

"In de SMO is toen niet gesproken over aantallen burgerdoden, maar wel over dat er zeer waarschijnlijk burgerslachtoffers waren gevallen", zegt Rutte. "Dus in staatsrechtelijke zin was ik toen op de hoogte, dat zal toen wel tot mij zijn gekomen."

Kerstens vraagt zich daarop af waarom er toen dan nog steeds geen alarmbellen zijn gaan rinkelen bij de premier. "Omdat alle stappen waren gezet volgens de procedures", zegt Rutte daarover. Hij wijst op alle onderzoeken die in gang waren gezet. "Tegelijkertijd moet je nu natuurlijk wel vaststellen dat er op zijn minst ongemak in zit", erkent de premier. Hij belooft later in het debat op dat ongemak terug te komen.

'Scherpe aanval'

Vertrouwensvraag over herinneringen

Rutte blijft volhouden dat hij zich niet herinnert dat voormalig Defensieminister Hennis met hem heeft gesproken over mogelijke burgerdoden in Irak. "Ik heb geen herinnering aan informatie in de maand juni 2015." Hij geeft aan dat Hennis heeft gezegd dat zij hem "vermoedelijk" heeft gesproken en dat haar bericht bovendien "niet alarmerend" zou zijn.

FvD-leider Baudet noemt het "volstrekt ongeloofwaardig" dat Hennis "in niet-alarmerende termen zou hebben gesproken over een soort maanlandschap waar honderden huizen zijn opgeblazen". Rutte: "Ik kan u niet dwingen om mij te geloven. Uiteindelijk is dat gewoon een vertrouwensvraag. Ik kan niet een herinnering faken die ik niet heb."

Rutte: 'Geen bewijs voor verband tussen verlengingsbesluit en onjuiste informatie burgerdoden'

Premier Rutte maakt er bezwaar tegen "dat er motieven worden gekoppeld aan de fout in de brief". GroenLinks-leider Klaver en FvD-leider Baudet vroegen zich eerder in het debat af of er een verband is tussen het kabinetsbesluit om de missie in Irak te verlengen en de onjuiste informatie aan de Tweede Kamer over de burgerdoden aldaar. Volgens Rutte is daar "nul komma nul" bewijs voor.

Fout of leugen?

GroenLinks-leider Klaver blijft erbij: wat in de brief stond was geen fout, maar een leugen. "De informatie was beschikbaar, en de Kamer is willens en wetens verkeerd geïnformeerd." Hij krijgt bijval van onder anderen ChristenUnie-Kamerlid Voordewind: "De fout, zoals de premier dit noemt, is wel heel opmerkelijk, want het gaat om informatie die de Kamer cruciaal vond. Wie zegt mij dat er de volgende keer niet weer een fout in de brief staat?"

Volgens Rutte is niet bekend hoe de fout ontstaan is. "Ik heb wel een theorie, maar het heeft niet zoveel zin om die hier te delen."

Fout in brief van 23 juni 2015

Volgens premier Rutte is één vraag in de Kamerbrief van 23 juni 2015 verkeerd beantwoord. Het gaat om deze passage uit die brief:

Vraag:

Is er sprake van (mogelijke) Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak? Is dit onderzocht of wordt hier momenteel onderzoek naar gedaan?

Antwoord:

Voor zover op dit moment bekend is er geen sprake geweest van Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak.

Volgens Rutte had daar moeten staan: "Die informatie geven we u niet." Het beleid was toen om dit type informatie bij lopende missies niet met de Tweede Kamer te delen, aldus Rutte. "We wilden onze vliegers namelijk niet in gevaar brengen."

'Gepiepeld'

Ook Wilders vindt het ondenkbaar dat er in de ministerraad niet is gesproken over de mogelijke burgerdoden in Irak. "We zijn als Kamer gewoon gepiepeld", zegt hij. Volgens de PVV-leider is het niet relevant of de Tweede Kamer met de verlenging van de missie had ingestemd als ze wél over de burgerdoden hadden geweten: "Het gaat erom dat we het niet wisten."

Rutte: onderzoek naar burgerdoden 'niet relevant' in besluitvorming over missieverlenging

Meteen een interruptie van GroenLinks-leider Klaver. Hij had gevraagd om informatie over de besluitvorming over het verlengen van de militaire missie in Irak, in juni 2015. Op 19 juni 2015 besloot het kabinet om die missie te verlengen, ruim twee weken na het bombardement op Hawija.

Volgens premier Rutte is de kwestie van de mogelijke burgerdoden niet voorgekomen in de besprekingen over de verlenging van de Irak-missie. "Daar is dus geen tijdlijn over te geven." Klaver vindt dat onbegrijpelijk. "Hoe kun je in vredesnaam besluiten om een missie te verlengen als je het niet over de burgerdoden hebt gehad? Dan is de ministerraad dus akkoord gegaan met verlenging zonder alle informatie te kennen."

Premier Rutte noemt het gegeven dat er op dat moment een onderzoek liep naar eventuele burgerslachtoffers "niet relevant" voor de besluitvorming over de missieverlenging. "We wisten: er is in dit gebied een risico op burgerdoden. Het feit dat daar onderzoek naar werd gegaan, is volgens de normale procedures gedeeld in relevante commissies. Het heeft geen rol gespeeld bij het verlengingsbesluit."

Het debat is weer begonnen

Premier Rutte neemt het woord. In dit deel van het debat beantwoordt hij de vragen die Kamerleden zojuist hebben gesteld.

Waar gaat dit debat over?

Volgens politiek verslaggever Ron Fresen draait het debat vooral om de vraag: hoe ga je als land, als je dan toch aan zo'n oorlog meedoet, om met de informatie die je tijdens die oorlog opdoet?

Het debat is geschorst

Om 21.25 uur gaat het debat weer verder. Dan beantwoorden premier Rutte en minister Bijleveld van Defensie de vragen die de Tweede Kamerleden net hebben gesteld.

'Smoking gun'

Volgens Thierry Baudet van Forum voor Democratie hield het kabinet de informatie over mogelijke burgerslachtoffers in juni 2015 bewust achter. "Dat was de smoking gun voor het kabinet. Ze wilden de missie in Irak verlengen, dus moesten ze uit het nieuws houden dat daar burgerslachtoffers waren gevallen. Dan zou er grote druk komen op het kabinet om die missie te staken. En dat is de reden om niet te willen vertellen wat zij uiteraard al wisten. Maar die leugen begint te stinken."

CDA-Kamerlid Van Helvert wijst er in een reactie op dat het kabinet nooit informatie over burgerdoden deelt met de Kamer als een missie nog loopt. "Het staande beleid is: lopende een missie, wat er ook bekend is, niets delen met de Kamer. U kunt dus niet zeggen: de minister heeft wat achtergehouden."

Volgens Baudet maakt dat niet uit. Hij citeert uit de Kamerbrief van 23 juni 2015, waarin staat dat er voor zover bekend geen sprake was van burgerslachtoffers in Irak. "Wat het staande beleid ook is, dat staat in die brief. En dat is dus een leugen." GroenLinks-leider Klaver valt Baudet bij. Hij vindt dat niet alleen de Kamer, maar ook de ministerraad had moeten worden geïnformeerd over de burgerdoden, in aanloop naar het besluit over het verlengen van de missie in Irak.

Hete aardappel

"Er wordt overgegooid met ministeriële verantwoordelijkheid alsof het een hete aardappel is", zegt onafhankelijk Kamerlid Femke Merel van Kooten-Arissen. Volgens haar wijzen ministers alleen maar naar elkaar (of naar hun voorgangers) "om zichzelf uit de wind te houden". Ze vindt dat onbetrouwbare bewindslieden moeten vertrekken.

'Dit is toch geen spelletje Cluedo?'

Het onafhankelijke Kamerlid Wybren van Haga ziet geen motief voor premier Rutte en minister Bijleveld om te liegen, maar wil toch graag nog een keer weten: "Wist premier Rutte vóór 1 november al van de foute brief van 23 juni 2015?" Hij bedoelt de brief waarin het kabinet schreef dat er voor zover bekend geen sprake was van Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak.

Ook wil hij weten hoe het kan dat Hennis premier Rutte "vermoedelijk" heeft ingelicht over de mogelijke burgerdoden in Irak. "Hoezo vermoedelijk? Dit is toch geen spelletje Cluedo?"

Is aantal burgerslachtoffers wel vast te stellen?

Is eigenlijk wel vast te stellen hoeveel burgerslachtoffers er bij de luchtaanval in Hawija zijn gevallen, vraagt VVD-Kamerlid Bosman zich af. Hij wijst er onder andere op dat slachtoffers in de regio vaak binnen 24 uur worden begraven. "Is de minister het met mij eens dat dat een onmogelijke taak is?"

Verder vindt Bosman dat alle verantwoordelijkheid voor de krijgsmacht ligt bij de politiek, vooral bij het ministerie van Defensie. "Onze militairen valt niks, maar dan ook niks te verwijten."

Cultuuromslag bij Defensie

Voor de SGP is cruciaal dat de Tweede Kamer voortaan correct wordt geïnformeerd, zegt Chris Stoffer van die partij. "Dat vraagt om een cultuuromslag op het departement. Opnieuw vraag ik de minister van Defensie: gaat zij daar werk van maken?"

Van premier Rutte wil Stoffer weten wanneer hij precies wist van de burgerslachtoffers en wanneer hij ervan op de hoogte was dat de Kamer hierover niet goed was geïnformeerd.

Lessen voor de toekomst

D66-Kamerlid Belhaj hoopt dat het kabinet gaat onderzoeken wat er precies gebeurd is in Hawija en hoeveel slachtoffers daarbij zijn gevallen. Ook vindt ze dat Nederland daarover verantwoording aan de nabestaanden moet afleggen. "En we moeten transparant zijn over wat er fout is gegaan en daaruit lessen trekken voor de toekomst."

Belhaj is wel te spreken over het voornemen van de minister van Defensie om voortaan meer openheid te geven over Nederlandse militaire acties in het buitenland. Dat maakte minister Bijleveld maandag bekend. Ook wil de minister de Tweede Kamer in de toekomst zo snel mogelijk vertrouwelijk informeren over mogelijke burgerslachtoffers die door Nederlandse wapens zijn veroorzaakt.

Waarom geen verder onderzoek na 'factcheck'?

CDA-Kamerlid Van Helvert zegt dat zijn partij best snapt dat je in het heetst van de strijd "eerst de facts moet checken". Maar, zegt hij: "Wat ons bevreemdt, is dat niemand daarna heeft bedacht: misschien moeten we verder onderzoeken wat er met de burgerslachtoffers is gebeurd?"

Ontkenning

"Ergens op het departement moet er iemand zijn geweest die bedacht heeft om dit te ontkennen", zegt ChristenUnie-Kamerlid Voordewind over de burgerslachtoffers in Hawija. "Hoe is dat gebeurd?"

Voordewind wil dat de minister van Defensie de Tweede Kamer voortaan vertrouwelijk informeert als er slecht nieuws is:

'Er moet toch een belletje zijn gaan rinkelen?'

Denk-fractievoorzitter Kuzu noemt premier Rutte "totaal ongeloofwaardig". Hij gelooft niet dat Rutte geen herinneringen heeft aan het gesprek waarin oud-Defensieminister Hennis hem vertelde over de mogelijke burgerdoden in Irak. "En waarom hebben de minister-president en alle andere betrokken bewindspersonen niet de empathie en het verantwoordelijkheidsgevoel gehad om door te vragen? Er moet toch een belletje zijn gaan rinkelen?"

Kuzu werd in het begin van zijn betoog geïnterrumpeerd door VVD-Kamerlid Bosman. Die vroeg zich af waarom Kuzu het woord voert, en niet zijn collega Selçuk Öztürk. Die noemde de luchtaanval op Hawija in een vorig debat "moord". Dat kwam hem op kritiek te staan, hij zou de Nederlandse piloten daarmee indirect "moordenaars" noemen. Volgens Kuzu is die opmerking verkeerd begrepen en staat de deur van Denk altijd open voor alle militairen die door deze opmerkingen zijn gekwetst. "Wij zijn bereid om het gesprek hierover aan te gaan. Dat heeft mijn collega Öztürk in dat debat ook al aangegeven."

Onderzoeken

Uit de wind

Volgens PVV-leider Wilders "stinkt" deze kwestie "van alle kanten". De woorden van oud-minister Hennis van Defensie zijn nooit meer betrouwbaar, vindt hij. "Ze loog, liefst twee keer, tegen de Kamer. Als ze zegt dat ze Rutte vermoedelijk heeft geïnformeerd, kun je ervan uitgaan dat ze hem zéker heeft geïnformeerd, maar dat ze hem uit de wind wil houden. Dat is gênant."

'Mistgordijn'

Waarom gaf minister Bijleveld in haar brief van maandag geen uitleg over de reden dat het ministerie van Defensie de Tweede Kamer aanvankelijk verkeerd informeerde? Aan het woord is 50Plus-fractievoorzitter Krol. "Waarom zoveel pagina's? Het voelt als een mistgordijn." Volgens Krol moet er veel gebeuren "wil 50Plus het vertrouwen in deze ploeg kunnen behouden".

Politieke antenne

"In welk universum is het horen van het woord 'burgerdoden' in relatie tot je eigen missie niet alarmerend?" vraagt Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren zich af. "Hoe goed is de politieke antenne van onze minister-president eigenlijk afgesteld?" Ouwehand vindt het raar dat buitenlandse media al berichtten over tientallen burgerdoden, terwijl het kabinet die bleef ontkennen.

'Boter op het hoofd'

PVV-leider Wilders vindt het verhaal van PvdA'er Kerstens ongeloofwaardig. Diens partijgenoten waren volgens Wilders medeverantwoordelijk voor het onjuist informeren van de Tweede Kamer in 2015. Bert Koenders was toen namens de PvdA minister van Buitenlandse Zaken, Lilianne Ploumen was minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. "Zij waren 100 procent medeverantwoordelijk", aldus Wilders. "Draai daar niet omheen. Uw fractie heeft boter op het hoofd."

Wilders doelt op een brief die Koenders, Ploumen en toenmalige Defensieminister Hennis op 23 juni 2015 naar de Tweede Kamer stuurden. Daarin schrijven ze: "Voor zover op dit moment bekend is er geen sprake geweest van Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak."

Hoeveel burgerslachtoffers?

Volgens John Kerstens van de PvdA riep de brief van minister Bijleveld van maandag meer vragen op dan antwoorden. "Hoe kan het dat we nu moeten lezen dat het aantal burgerslachtoffers tot op de dag van vandaag nog steeds onduidelijk is? En dat er geen definitief rapport over de aanval is? Op basis waarvan stelde de minister in het vorige debat over de kwestie dan dat ze eerder dit jaar persoonlijk geïnformeerd is over 70 slachtoffers?"

Informatievoorziening

André Bosman van de VVD onderbreekt het betoog van GroenLinks-leider Klaver over de gebrekkige informatievoorziening bij het besluit tot verlenging van de missie in Irak. Volgens Bosman is de Kamer in 2018 voldoende geïnformeerd:

Verlenging missie in Irak

Ook GroenLinks-leider Klaver vindt het "moeilijk te geloven" dat premier Rutte, de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie informatie over mogelijke burgerslachtoffers in Irak niet met elkaar besproken hebben. "Zeker niet in het licht van de verlenging van de missie op 19 juni 2015." Klaver vraagt zich af: "Was het verlengen van de missie belangrijker dan het delen van de waarheid?" Hij wil graag meer informatie over hoe de besluitvorming over het verlengen van de missie in Irak er precies uitzag.

Niet alarmerend?

Lilian Marijnissen van de SP vraagt zich af hoe het kan dat berichten over mogelijke burgerslachtoffers de kwalificatie "niet alarmerend" hebben meegekregen. Ze doelt op de brief van Defensieminister Bijleveld, die maandag aan de Tweede Kamer schreef dat haar voorganger Hennis premier Rutte mondeling had verteld over mogelijke burgerdoden in Irak. De toon van Hennis' bericht zou "niet alarmerend" zijn geweest.

Marijnissen vraagt zich af of de urgentie van Hennis' bericht destijds écht niet is doorgedrongen tot Rutte. "Of is er iets anders aan de hand? Kwam het misschien goed uit als de minister-president dit niet wist, omdat de verlenging van de missie op de rol stond?"

Het debat is begonnen

Kamervoorzitter Arib heeft het debat geopend. Aan het woord is nu eerst SP-fractievoorzitter Marijnissen.

Sprekerslijst van vanavond

In het debat hebben de partijen ieder 4 minuten spreektijd, de twee zelfstandige Kamerleden krijgen elk 2 minuten.

Dit is de volgorde van sprekers: Marijnissen (SP), Klaver (GroenLinks), Kerstens (PvdA), Ouwehand (PvdD), Krol (50Plus), Wilders (PVV), Kuzu (Denk), Voordewind (ChristenUnie), Van Helvert (CDA), Belhaj (D66), Stoffer (SGP), Bosman (VVD), Van Haga, Van Kooten-Arissen.

Namens het kabinet zijn minister Bijleveld van Defensie en minister-president Rutte in de Tweede Kamer.

Die laatste wilde 2,5 week geleden nog niet veel kwijt over de zaak:

'Het was eerder een aardbeving dan een bombardement'

Op 3 juni 2015 veranderde het leven van de Iraakse Alaa Qader en zijn gezin volledig. Zijn zoontje raakte halfblind, zijn vrouw gewond, hun huis en winkel werden verwoest.

Toch koestert Qader geen wrok tegen Nederland, waar hij inmiddels woont:

Nederlandse vluchten

Nederlandse F-16's werden tussen 2014 en 2016 en in 2018 ingezet in Irak en Syrië als onderdeel van een grote internationale coalitie onder leiding van de VS. Daarbij werden vanuit Jordanië ruim 2100 luchtaanvallen uitgevoerd. Doel van de missie was om IS te bestrijden.

De plek van het bombardement

Verslaggever Lex Runderkamp ging in september kijken hoe het er tegenwoordig uitziet in Hawija.

Hij zag vier jaar na dato nog veel schade:

Oppositie kritisch voorafgaand aan het debat

De oppositie in de Tweede Kamer is zeer kritisch over de communicatie in het kabinet.

PVV-leider Wilders kan zich niet voorstellen dat de premier niets meer weet van een gesprek over mogelijke burgerslachtoffers. Volgens hem is het ongeloofwaardig dat Hennis de minister-president in een bijzin, zonder urgentie, heeft geïnformeerd. "Het is moeilijk om er de vinger op te leggen als mensen zeggen dat ze ergens geen actieve herinnering aan hebben, maar het klopt niet."

"Je ziet dat vanaf dag één duidelijk is dat het gaat over tientallen doden en dat komt niet bij de politieke top terecht", stelt GroenLinks-leider Klaver. Ook hij kan zich niet voorstellen dat Rutte hier geen herinneringen aan heeft. "Hij probeert dat net iets te vaak".

Voor en na het bombardement

Wat is er aan de hand?

Bij een bombardement van een Nederlandse F-16 op een IS-autobommenfabriek in Irak op 3 juni 2015 zijn zeker 70 burgerdoden gevallen. Dat bleek in oktober uit onderzoek van de NOS en NRC. De publicaties over de Nederlandse luchtaanval riepen veel vragen op. Wist het kabinet bijvoorbeeld af van de burgerslachtoffers? En zo ja: waarom had het de Tweede Kamer daar dan niet over geïnformeerd?

Eind juni 2015 schreef toenmalig Defensieminister Hennis nog aan de Tweede Kamer: "Voor zover op dit moment bekend, is er geen sprake geweest van Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak." Wel informeerde Hennis die maand haar collega-minister Koenders van Buitenlandse Zaken "en vermoedelijk ook de minister-president" mondeling over "mogelijke burgerdoden in Irak".

Dat bleek afgelopen maandag uit een brief van haar opvolger, minister Bijleveld. Hennis noemde echter geen aantallen en ook zou de toon van haar bericht "niet alarmerend" zijn geweest. Koenders en Rutte zeggen zich het gesprek met Hennis niet te kunnen herinneren, hoewel Rutte niet uitsluit dat het heeft plaatsgevonden. De oppositie is heel kritisch over deze communicatie in het kabinet.

Overigens gingen er vlak na het bombardement al wel allerlei berichten rond over burgerdoden, bijvoorbeeld bij het internationale persbureau Reuters. Maar volgens Defensieminister Bijleveld was er in die eerste tijd nog veel onduidelijk. Nader onderzoek moest duidelijkheid brengen, maar volgens Bijleveld is tot op de dag van vandaag nog altijd niet zeker hoeveel burgerslachtoffers er precies zijn te betreuren.

Meer weten? Lees dan ons artikel: Hoe de Kamer jarenlang in het duister tastte over burgerdoden in Irak.