Debat burgerdoden Irak: oppositie ziet gegoochel met waarheid, Rutte niet

Mogelijke burgerdoden hebben geen rol gespeeld bij het besluit om de missie in Syrië en Irak te verlengen. Dat zei premier Rutte in het tweede debat in korte tijd over de slachtoffers die in 2015 in Irak vielen door een Nederlandse luchtaanval.

"Bij de strijd tegen IS was er altijd een risico op burgerslachtoffers", zei de premier. Het gegeven dat er een onderzoek liep naar eventuele burgerslachtoffers was volgens Rutte niet relevant voor de besluitvorming over de missieverlenging.

GroenLinks, SP en Forum voor Democratie vroegen zich eerder vanavond af of er een verband was. "Was het verlengen van de missie belangrijker dan het delen van de waarheid?", zei Klaver van GroenLinks. Fractieleider Baudet van FvD sloot zich daarbij aan. "Ze wilden de missie in Irak verlengen, dus moesten ze uit het nieuws houden dat daar burgerslachtoffers waren gevallen."

Gepiepeld

Het verlengen gebeurde eind juni 2015, het Nederlandse bombardement was begin die maand. Toenmalig minister Hennis zei in juni in de Kamer tot twee keer toe dat Nederland niet betrokken was bij bombardementen waarbij burgerdoden waren gevallen, terwijl ze toen al wist dat dat vermoedelijk wel was gebeurd.

"We zijn gepiepeld", zei PVV-leider Wilders hierover. "De Kamer stemt in zonder het te weten."

Rutte erkende wel dat er een fout zat in een brief van het kabinet aan de Kamer uit juni 2015. Daarin stond: "Voor zover op dit moment bekend is er geen sprake geweest van Nederlandse betrokkenheid bij burgerslachtoffers door luchtaanvallen in Irak."

Volgens de premier had daar moeten staan: "Die informatie geven we u niet." Het beleid was toen om dit type informatie bij lopende missies niet met de Tweede Kamer te delen, aldus Rutte. "We wilden onze vliegers namelijk niet in gevaar brengen."

Klaver accepteerde dat niet. "De informatie was beschikbaar, en de Kamer is willens en wetens verkeerd geïnformeerd." Hij kreeg bijval van ChristenUnie-Kamerlid Voordewind: "De fout, zoals de premier dit noemt, is wel heel opmerkelijk. Wie zegt mij dat er de volgende keer niet weer een fout in een brief staat?"

De aanval waar het om gaat, was op 3 juni 2015. Een Nederlandse F-16 bombardeerde toen de Iraakse stad Hawija. Daarbij kwamen zeker 70 burgers om. Of de Kamer daarover is geïnformeerd was één vraag die voorlag, maar het debat ging ook over de vraag of Rutte er destijds over wist.

Defensieminister Bijleveld schreef maandag in een Kamerbrief dat haar voorganger Hennis premier Rutte vermoedelijk mondeling had geïnformeerd op een "niet alarmerende" toon. De premier heeft de afgelopen weken meermaals gezegd (vanavond ook weer) zich het gesprek met Hennis niet te kunnen herinneren, hoewel hij ook niet uitsluit dat het heeft plaatsgevonden.

"Hoe goed is de politieke antenne van onze minister-president eigenlijk afgesteld?", zei PvdD-fractieleider Ouwehand daarover. Partijleider Marijnissen van de SP vroeg zich af hoe het kan dat berichten over mogelijke burgerslachtoffers de kwalificatie "niet alarmerend" hebben meegekregen.

Een opvallend moment in het debat was toen Rutte zei dat het Amerikaanse leger, dat de leiding had over de missie, nooit heeft kunnen vaststellen dat er 70 burgerslachtoffers zijn gevallen. Terwijl een woordvoerder van de legerleiding van de VS (Centcom) dat in 2018 heeft laten weten aan NRC.

Minister Bijleveld vertelde even later dat Centcom desgevraagd aan haar heeft laten weten dat de woordvoerder is afgeweken van de officiële conclusies. "In hun onderzoek concluderen ze dat er zeer waarschijnlijk burgerslachtoffers zijn gevallen, en dat het onderzoek niet in staat was om het specifieke aantal vast te stellen."

Persbureau Reuters schreef daags na het bombardement dat er volgens getuigen zo'n 70 doden waren gevallen. "In openbare bronnen werd al snel de beroemde 70 genoemd", zei Rutte vanavond. "In de toekomst zou het goed zijn als dat soort informatie meteen naast de wél bevestigde informatie wordt gelegd. Dat is hier niet gebeurd."

D66-Kamerlid Belhaj pleitte in het debat voor een nieuw onderzoek naar de burgerslachtoffers. "Hoe kan het dat vier jaar later nog niet vaststaat hoeveel burgerslachtoffers er zijn gevallen? Nederland heeft de morele plicht om dit zo goed mogelijk in kaart te brengen."

Voor dat plan is een meerderheid in de Tweede Kamer:

Motie van wantrouwen

SP-leider Marijnissen diende aan het eind van het debat een motie van wantrouwen in tegen Rutte en Bijleveld. Ze noemde de teksten van de twee ministers "ongeloofwaardig, onverantwoord en onacceptabel". Marijnissen kreeg steun van oppositiepartijen PVV, Partij voor de Dieren, Forum voor Democratie, Denk, 50Plus en het onafhankelijk Kamerlid Van Kooten-Arissen. De motie kreeg daarmee geen meerderheid.

Begin deze maand debatteerde de Tweede Kamer ook al over deze kwestie met minister Bijleveld. Toen ging het debat vooral over het onjuist informeren van de Kamer. Bijleveld bood hiervoor "oprechte excuses" aan en overleefde toen ook een motie van wantrouwen.

Kijk in de video's hieronder wat Baudet een 'smoking gun' noemt en waarom Kuzu vindt dat Wilders gelijk heeft: