#GR18: dit was de verkiezingsdag

Hoe stemt Overvecht nu?

Vier jaar geleden was de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in Utrecht-Overvecht 38 procent. Hoe zou dat nu zijn? Ardy Stemerding ging kijken.

Nog een half uurtje

Nog een half uurtje en dan sluiten de stembureaus. Dan zullen de uitslagen langzaam gaan binnenlopen. Wij gaan dit liveblog nu sluiten, en openen een nieuw liveblog: speciaal voor de uitslagenavond.

Volg hier live de uitslagen per gemeente in de uitslagenkaart.

De NOS komt met exitpolls voor zes gemeenten. Dit is de volgorde:

Rotterdam: 21.00 uur

Utrecht: 21.10 uur

Weert: 21.20 uur

Enschede: 21.40 uur

Emmen: 21.50 uur

Amsterdam: 22.00 uur

Achterop de fiets bij de burgemeester om te stemmen

Om ervoor te zorgen dat de opkomst in de gemeente Gooische Meren wat hoger is dan de vorige keer kwam burgemeester Han ter Heegte met een ludieke actie: hij brengt stemmers met de fiets naar het stembureau.

'Maak van verkiezingsdag nationale feestdag'

Politicoloog en historicus Geerten Waling stelt voor om verkiezingsdagen uit te roepen tot nationale feestdagen. Hij hoopt dat meer mensen daardoor gaan stemmen.

Waling wil graag iets doen aan de lage opkomstpercentages, maar ziet niets in een opkomstplicht zoals die bijvoorbeeld in België geldt. Daar riskeren mensen een boete wanneer zij niet gaan stemmen. "Ik ben voor het recht om te stemmen, en het recht om niet te stemmen", zegt Waling in NPO Radio 1-programma Dit is de Dag.

Waling stelt het Feest van de Democratie voor. "Dat is de beste manier om er reclame voor te maken, want mensen hoeven niet naar hun werk. Dan hebben ze tijd om te stemmen, en kunnen ze ook nog iets leuks doen met elkaar."

Kuzu reageert op Telegraaf

Dat journalisten van NRC en de Telegraaf niet welkom zijn bij de verkiezingsavond van Denk in Rotterdam, heeft volgens fractievoorzitter Tunahan Kuzu te maken met het beperkte aantal beschikbare plaatsen. "Elke journalist die we binnenlaten gaat ten koste van een vrijwilliger die voor ons heeft gezwoegd in de kou", laat hij weten.

Groep jongeren had ruzie in Heerhugowaard

Er is inmiddels meer bekend over de overlast waardoor het stembureau in Heerhugowaard vroegtijdig moest sluiten. Een groep jongeren had volgens de gemeente op het perron een woordenwisseling gekregen met een man. Toen de man het stembureau op het station in vluchtte, werd hij gevolgd door een aantal jongeren. Die gooiden met lege stembiljetten en stemkaarten. De voorzitter van het stembureau wist de jongeren naar buiten te krijgen en deed het stembureau op slot.

De politie is na een melding gaan kijken, maar de overlastgevers zijn niet gevonden, zegt een woordvoerder.

Lange rijen in de Westerkerk

In de Westerkerk in Amsterdam staan nog lange rijen voor de stembus, meldt verslaggever Marc Hamer. Mensen kunnen tot 21.00 uur stemmen.

PVV Twenterand vindt alcoholverbod 'totaal bezopen'

"Natuurlijk zijn wij tegen overmatig drankgebruik, maar een biertje of wijntje moet kunnen." PVV Twenterand is boos op de burgemeester van de gemeente omdat er vanavond geen sterke drank wordt geschonken in het gemeentehuis, meldt RTV Oost. "Totaal bezopen", vinden de politici.

Overlastgevende jongeren Heerhugowaard 'hadden veel drank op'

De overlastgevende jongeren, die ervoor zorgden dat een stembureau in Heerhugowaard moest sluiten, zijn jongeren die van en naar de Paasvee-festiviteiten in Schagen reizen. "Ze staan dan met velen op het perron en hebben veel drank op", zegt een woordvoerder van de gemeente tegen NH Nieuws. "Ze begonnen bijvoorbeeld massaal op het stembureau te slaan. Daarop gaven de medewerkers aan zich niet meer veilig te voelen."

Ruzie tussen VVD en PvdA in Broekland

In Broekland is er onenigheid ontstaan tussen de VVD en de PvdA over een op de stoep geparkeerde bolide, meldt RTV Oost. De VVD had voor de verkiezingen van vandaag een stunt bedacht door kiezers met onder meer een Porsche en een MG-cabrio naar het stembureau te brengen.

Een van de sportwagens werd beplakt met logo's van de liberalen op de stoep voor het stemlokaal in Broekland geparkeerd en dat schoot in het verkeerde keelgat van de PvdA, die stelt dat het in strijd is met de kieswet om reclame te maken bij een stemlokaal.

De VVD zegt zich van geen kwaad bewust te zijn. "We kunnen mensen toch moeilijk op een kilometer afstand uit de auto zetten", reageert de fractievoorzitter.

De sleepwet van het Rode Kruis

Het Rode Kruis maakt gebruik van deze dag om een grapje te maken:

Jos van Rey heeft ruzie in stembureau

De voor corruptie en witwassen veroordeelde ex-VVD-politicus Jos van Rey heeft bij het uitbrengen van zijn stem in Herten ruzie gekregen met een lid van het stembureau. Ex-voorzitter van het CDA-Roermond Leon Goijen hoorde daar volgens Van Rey niet te zitten, meldt 1limburg.

"Het CDA mag hier blijkbaar alles", foeterde Van Rey, die zelf lijstduwer is voor de Liberale Volkspartij Roermond.

Goijen wuifde de beschuldiging weg. "Ik sta niet op de CDA-lijst, dus ik mag hier zitten." Van Rey laat het er niet bij zitten, zei hij.

Nog even!

De laatste voorbereidingen voor de uitslagenavond worden getroffen. De uitslagen-redactie zit er klaar voor in TivoliVredenburg in Utrecht, en de redactie van Radio 1 heeft nog een laatste vergadering.

Nederlanders bang positie te verliezen door politieke participatie migranten

Nederlanders beoordelen etnische minderheden negatiever wanneer die politiek actief willen worden, concludeert de Utrechtse sociaal wetenschapper Paul Hindriks in zijn proefschrift.

Hindriks liet respondenten een verzonnen nieuwsartikel lezen over de 30-jarige Turkse moslim Achmed. Achmed reageerde daarin op de stelling of moslims politiek actief zouden moeten zijn. Verschillende groepen respondenten kregen een verschillend antwoord te lezen, legt Hindriks uit in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co.

Over het algemeen vonden de respondenten politieke participatie door etnische minderheden redelijk positief, maar reageerden ze negatiever als moslims actief mee wilden doen aan de politiek. Het meest negatief reageerden ze op Achmed als hij zei dat moslims voor zichzelf in de politiek moesten opkomen, en niet voor de algemene zaak. Ze beoordeelden Achmed positiever wanneer politiek überhaupt niet ter sprake kwam, of wanneer hij zei dat moslims zich afzijdig moeten houden van de politiek, zegt Hindriks. Hindriks trok daar zijn conclusies uit: volgens hem zijn autochtone Nederlanders banger hun eigen positie in de samenleving te verliezen wanneer migranten politiek actief worden, en roept politieke participatie van migranten daarom meer weerzin bij ze op.

Stembureau Heerhugowaard gesloten vanwege overlast jongeren

Een stembureau in Heerhugowaard is gesloten omdat "de veiligheid van de medewerkers van het stembureau niet meer gewaarborgd kon worden", meldt NH Nieuws. Een groep jongeren veroorzaakte zoveel overlast dat het stembureau bij het NS-station dicht moest.

De aard van de overlast is onduidelijk. Inwoners die nog niet gestemd hebben, kunnen stemmen bij een van de andere 26 locaties.

Telegraaf niet welkom op uitslagenavond Denk

Journalisten van De Telegraaf zijn vanavond niet welkom bij de verkiezingsavond van Denk in Rotterdam, meldt de krant. "Het wordt vanavond druk. Er is geen plek voor jullie", liet een woordvoerder van het partijkantoor in Rotterdam telefonisch weten, zegt De Telegraaf. Volgens Denk is de uitslagenavond vooral bedoeld om de medewerkers en vrijwilligers van de partij in het zonnetje te zetten.

Ook tijdens de Tweede Kamerverkiezingen sloot Denk journalisten buiten. De enige verslaggevers die toen welkom waren, waren cameraploegen van de NOS en de Marokkaanse staatstelevisie.

Vrouw geeft stemadviezen aan Turkse vrouwen bij stembureau

Een onbekende vrouw heeft vandaag pal voor de ingang van stembureau 428 in wijkcentrum 't Klooster aan het Afrikaanderplein in Rotterdam stemadvies gegeven aan met name Turkse vrouwen. Volgens een woordvoerder van de gemeente een ''onwenselijke situatie'', maar was de vrouw al vertrokken toen vanuit het stadhuis opheldering werd gevraagd aan het stembureau.

Lijsttrekker Jos Verveen van Stadsinitiatief Rotterdam werd door een stemmer geattendeerd op de vrouw. "Ik ben gaan kijken en zag daar inderdaad pal bij de deur iemand zitten. Ze sprak verschillende vrouwen aan. Ze was al enige tijd daar bezig. Ik heb haar zeker een kwartier op afstand gevolgd", zegt Verveen.

De lokale politicus heeft met zijn mobiele telefoon opnamen gemaakt. Daarop is te horen dat zij in het Turks een vrouw adviseert om in het referendum over de afluisterwet 'nee' te stemmen. Ook wijst ze op een kieslijst voor de raadsverkiezingen en lijkt dan een stemadvies te geven.

Onwenselijk

Verveen sprak de medewerkers van het stembureau er op aan, maar volgens de medewerkers was het geen probleem. Volgens een woordvoerder van de gemeente verklaarden de medewerkers van het stembureau dat de vrouw aan anderen de procedure uitlegde. Maar na het beluisteren van filmpjes blijkt dat de vrouw inderdaad stemadviezen geeft, zegt de woordvoerder, en dat is onwenselijk. Volgens de woordvoerder heeft de vrouw niet lang gestaan. "Ze was al weg toen we na vragen van de media opheldering vroegen bij het stembureau.''

In 2010 waren er ook al onregelmatigheden bij het stembureau aan het Afrikaanderplein. De voorzitter van het stembureau werd toen vervangen omdat geconstateerd werd dat er meerdere mensen in een stemhokje stonden.

24-jarige verdachte aangehouden voor valse brief Rotterdam

Een 24-jarige student uit Rotterdam is gearresteerd voor het versturen van de valse brief die de afgelopen week in omloop was. Op de brief was het gemeentelijk logo te zien, daarom deed de gemeente aangifte. Een andere verdachte wordt verhoord.

In de brief werden mensen opgeroepen om op de website stemdrempel.nl een enquête in te vullen. De mensen die deze invulden kregen te zien dat ze te weinig kennis over de democratie beschikten.

De website is inmiddels uit de lucht gehaald.

Fractieleiders van landelijke partijen stemmen

De kopstukken van de landelijke partijen hebben vandaag ook gestemd in hun gemeente. Onder meer Alexander Pechtold, Sybrand Buma, Thierry Baudet en Henk Krol hebben gestemd.

Rotterdam opkomst hoger, Den Haag lager

De opkomst in Rotterdam is hoger dan de gemeenteraadsverkiezingen in 2014. De opkomst in Den Haag is juist lager, meldt ANP.

Om 18.00 uur had in Den Haag 33,8 procent gestemd, in 2014 was dit nog 38 procent. In Rotterdam had 32,1 procent zijn stem uitgebracht aan het einde van de middag, vergeleken met 31 procent vier jaar geleden.

In Amsterdam heeft 35 procent gestemd. In 2014 was dit 27,5 procent. In Utrecht ligt het percentage hoger: daar stemde 38 procent. Het opkomstpercentage bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen is onbekend.

Last minute stemadvies

Veel mensen hebben op het laatste moment nog stemadvies gezocht bij StemWijzer en Kieskompas. Dat zeggen woordvoerders van de beide hulpwebsites tegen persbureau ANP.

"Gisteren vulden 170.000 mensen onze StemWijzer in, vandaag staat de teller al op 140.000", aldus een woordvoerder van de StemWijzer.

De StemWijzer is in de lucht sinds 14 februari. "Sinds die periode hebben 940.000 mensen onze stemhulp geraadpleegd. Het is spannend of we over de miljoen gaan."

Kieskompas is volgens een woordvoerder door 400.000 mensen ingevuld in de 36 gemeenten waar de stemhulp beschikbaar is. "Vooral op de laatste dag zie je dat veel twijfelaars nog even ons Kieskompas raadplegen om een finale keuze te maken uit twee of drie partijen die worden overwogen."

Acht aangiften om campagnefilmpje PVV

Bij het Openbaar Ministerie zijn tot nu toe acht aangiften binnengekomen vanwege het vorige week uitgezonden campagnefilmpje van de PVV. Het filmpje was donderdag te zien in de zendtijd voor politieke partijen en leidde tot veel ophef en kritiek.

In de 2,5 minuten durende video verschenen na de tekst "Islam is" woorden als geweld, terreur, Jodenhaat, homohaat en slavernij. Ook werd het woord "dodelijk" getoond, waarbij bloed van de letters droop.

Het Openbaar Ministerie ontving vijf aangiften uit Den Haag, een uit Tilburg en twee uit Limburg.

Lees hier verder

Gemeenten: uitslagen waarschijnlijk rond middernacht

De meeste gemeenten verwachten dat ze tot middernacht ongeveer nodig hebben om alle stemmen te tellen. De Verkiezingsdienst van het ANP heeft dit aan alle 335 gemeenten waar gemeenteraadsverkiezingen plaatsvinden gevraagd.

Rond middernacht is vermoedelijk 56 procent van alle stemmen geteld en 59 procent van alle zetels verdeeld.

Bijna een kwart van de ondervraagde gemeenten denkt de uitslag al tussen 22.30 en 23.30 uur te hebben. 4 procent verwacht zelfs voor 22.30 uur klaar te zijn. Een op de vijf gemeenten heeft iets langer nodig: dit deel denkt tussen 0.30 uur en 03.00 alle stemmen geteld te hebben.

De strijd om wie het snelst klaar is, gaat meestal tussen Schiermonnikoog, Vlieland en het Gelderse Rozendaal. Dat zijn de kleinste gemeenten van het land.

Wanneer de uitslag van het referendum komt, is niet duidelijk. Waarschijnlijk duurt het ongeveer tot 01.30 uur, zegt ANP.

Een stembus in een stembus

SP stembureau uitgezet vanwege zichtbaar partijlogo

Leden van de SP in Noordoostpolder zijn vanochtend uit een stembureau gezet omdat ze overduidelijk kleding en tassen met het partijlogo droegen, meldt Omroep Flevoland. Uitingen van partijen in het stembureau zijn formeel niet toegestaan.

"We stonden gewoon in de rij om onze stem uit te brengen. En we waren ook niet de enigen die kleding met partijlogo's droegen. Een fotograaf van Stad Emmeloord was aanwezig om foto's te maken van alle fractievoorzitters die hun stem hier uitbrachten.", vertelt kandidaat-raadslid Denise van Sluijs tegen de omroep. "Ik had mijn logo's zelfs bedekt met mijn sjaal. Maar blijkbaar was dat niet goed genoeg."

De voorzitter van stembureau zegt de groep eerst gevraagd te hebben het logo te bedekken. Toen de groep later nog in de hal stond te wachten, heeft hij de SP'ers de deur gewezen.

Ook veel niet-stemmers vandaag

Lang niet iedereen maakt de weg naar de stembus vandaag. "Niet-stemmers hebben vaak een vergelijkbaar verhaal", vertelt verslaggever Martijn van de Zande in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co. "Dat politici toch doen wat ze zelf willen, bijvoorbeeld. Niet-stemmers zijn teleurgesteld in de lokale politiek, maar ook de landelijke politiek. Of ze zeggen dat ze de verkiezingen niet belangrijk vinden."

Toch is er genoeg keuze in Emmen, waar de correspondent vandaag op pad is. "Er zijn lokale partijen, landelijke partijen en partijen voor ouderen en jongeren. Toch hebben sommige mensen reden genoeg om niet te gaan."

In gemeenten met alleen referendum is een lagere opkomst

De opkomstpercentages in gemeenten waar mensen alleen voor het referendum kunnen stemmen is fors lager dan gemeenten waar ook gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden, meldt ANP. Om 16.30 uur was het opkomstpercentage in Groningen 19,5 procent en in Leeuwarden 15,2 procent. In deze gemeenten vinden door herindelingen geen verkiezingen plaats.

In Rotterdam was het opkomstpercentage voor het referendum 26,6 procent, in Den Haag 24,6 procent en in Utrecht 30 procent. Daar zijn wel gewoon gemeenteraadsverkiezingen.

Ook in Maastricht is de tussentijdse opkomst bekend:

Blind het stemhokje in

Iedereen die mag stemmen, moet natuurlijk ook kunnen stemmen. Daarom heeft de gemeente Den Haag in acht stembureaus een stemhokje voor slechtzienden en blinden opgezet.

"Er is een speciaal stemhokje gemaakt in ons bureau", vertelt een medewerker. "Als ze binnenkomen is er op de grond een speciaal soort papier, dat ze naar het stembureau leidt. Daar ligt een mal met het stembiljet erop. Met hun vinger kunnen de blinden en slechtzienden dan navigeren naar de juiste partij en de juiste persoon. Ook ligt er een koptelefoon, waarmee ze horen op welke partij en kandidaten ze kunnen stemmen."

Een van de 11.000 slechtziende Hagenaren is Leo Dijk. Vandaag kan hij voor het eerst in zijn eentje het stemhokje in. "De afgelopen 18 jaar heeft mijn vrouw dat gedaan," vertelt hij. "Terwijl het een wezenlijk ding is in onze samenleving dat je zelfstandig kunt stemmen". Minister Ollongren en minister De Jonge maakten gisteren bekend dat vanaf 1 januari 2019 alle stemlokalen toegankelijk moeten zijn voor mensen met een lichamelijke beperking.

Stemmen in een trolleybus

Klachten van mensen met een beperking

Bij het College voor de Rechten van de Mens zijn tot nu toe 22 klachten binnengekomen van mensen met een beperking. "We krijgen klachten van mensen in een rolstoel, maar ook van mensen met een visuele beperking, die de te kleine letters op het stembiljet niet goed kunnen lezen. Ook mocht iemand met een verstandelijke beperking geen hulp krijgen bij het stemmen'', zei een woordvoerder tegen persbureau ANP.

Kiesraad: Wanneer is een stem blanco, geldig of ongeldig?

Update: twee mensen in één stemhokje in Amsterdam

In een stembureau in Bos en Lommer in Amsterdam zou een waarnemer een stemlokaal mee het stemhokje ingegaan zijn. Dat is verboden.

Iemand op Twitter zegt dat hij dat zag gebeuren en dat hij er wat van zei, maar dat niemand ingreep. Als we navraag doen bij hem wat er precies is gebeurd, zegt hij dat hij een buitenlandse taal hoorde, maar dat hij niet zeker weet of het een Turkse of Marokkaanse man was. Ook was het niet zijn bedoeling om een bepaalde partij te beschuldigen van het ronselen van stemmen.

UPDATE: De gemeente Amsterdam heeft twee ambtenaren naar het bewuste stembureau toegestuurd. Hun conclusie: een echtpaar is samen het stemhokje in gegaan om te stemmen. De voorzitter van het stembureau zag dat gebeuren en heeft het echtpaar aangesproken, de stemprocedure uitgelegd en toen hebben ze vervolgens elk in eigen hokje hun stem uitgebracht, zegt de gemeente. Het klopt volgens de gemeente dus niet dat een waarnemer mee het stemhokje in ging. Van het incident is een verslag opgemaakt.

Nog een opvallende plek: de stemtram

Twee vliegen in een klap: je stem uitbrengen en tegelijkertijd op je plaats van bestemming komen. In Den Haag kunnen mensen in de tram stemmen en burgemeester Krikke deed het vanochtend al.

'De stem van jongeren moet ook worden gehoord'

In Rotterdam mag je al stemmen vanaf je zestiende. Niet tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, maar wel voor de verkiezingen van de gebiedscommissie. De stad kent veertien deelgebieden, die allemaal hun eigen bestuur hebben. En daar mag je al deel van uitmaken als je zestien jaar bent.

Akhilesh is 18 jaar en heeft zich zowel voor de gebiedscommissie als voor de gemeenteraad verkiesbaar gesteld. "Ik vind dat jongeren deel uitmaken van de democratie. De stem van jongeren moet ook worden gehoord. Als er beleid wordt gemaakt, over jongeren, dan kunnen ze nu niet mee beslissen." Akhilesh wil onder meer zijn mening geven over uitgaans- en sportgelegenheden in de stad. "En ik vind dat er een buurthuis moet komen in Rotterdam, waar ze kunnen studeren en socializen."

Vriend campagneleider

Ook wil hij dat ieder kind in zijn stad mee kan op schoolreisje. "Sinds mijn twaalfde vind ik politiek al interessant", vertelt hij. "Ik ging naar de Tweede Kamer, keek naar Politiek24, en toen dacht ik: in de politiek, daar kun je dingen veranderen. Vandaag heb ik mijn vrienden en mijn zusje opgetrommeld, zodat ze op me kunnen stemmen. Een vriend mij is nu campagneleider en deelt flyers uit op school."

Of hij daadwerkelijk in de raad komt, weet Akhilesh niet. "Voor een zetel in de gemeenteraad zijn 5000 stemmen nodig, voor de gebiedscommissie 2300. Het is moeilijk, maar wie niet waagt, wie niet wint."

Voor zijn zusje Pallawie is het ook een bijzondere dag: ze is zestien en mag voor het eerst stemmen. "Ik vind dat jongeren een plek nodig hebben om bij elkaar te komen. Mijn vriendinnen van zestien zijn bijna allemaal gaan stemmen: het leeft hier. En we hebben vertrouwen in de politiek."

Zingend het rode potlood overhandigen

"Het is als de eerste keer, met stemmen in de weer. Het rode potlood ligt nu voor, je kleur één keer", zingt een medewerker van een stembureau in Haarlem.

Ze heeft een speciaal lied bedacht, dat ze op verzoek a capella zingt voor jongeren die voor de eerste keer mogen stemmen, meldt NH Nieuws. Op de website van de omroep is ook een filmpje te zien van de zingende stemmedewerker Nancy.

Wanneer besluit je waar je op stemt?

De kieshulpen beleven drukke dagen en ook op de verkiezingsdag zijn veel mensen er nog niet uit wat ze willen stemmen. Het Kieskompas deed hier bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010 en 2012 en bij de Statenverkiezingen in 2015 onderzoek naar en kwam tot de conclusie dat 16 procent van de mensen pas op de dag zelf een knoop door hakt.

Zo'n vier tot vijf procent daarvan nam pas in het stemhokje echt een beslissing. Als je er nog niet uit bent: je bent niet de enige.

Omroep Gelderland onderzoekt: stemmen met dubbele pas kan gewoon

Bij stembureaus in Nijmegen wordt onvoldoende gecontroleerd op de geldigheid van de stempassen, meldt Omroep Gelderland. Door fouten bij de bezorging zijn de afgelopen weken zo'n 400 stempassen nagestuurd, waardoor sommige mensen dubbele stempassen hebben gekregen.

Omroep Gelderland nam twee keer de proef op de som of daar ook mee gestemd kan worden. In beide gevallen lukte dat. Een woordvoerder van de gemeente zegt dat de twee gevallen er tussendoor zijn geglipt.

De journalisten van de regionale omroep hebben overigens niet echt gestemd, want dat is strafbaar.

Ironisch protest tegen vliegroute Renkum

Het CDA in Renkum heeft op de dag van de verkiezingen geprotesteerd tegen de vliegroutes rond Lelystad Airport. Een vliegtuigje met de tekst 'Geen vliegroute Renkum. Stem CDA', vloog precies de route waar de partij zo tegen is. "

Omroep Gelderland meldt dat de actie op sociale media vooral negatief werd ontvangen.

NPO Nieuws in teken verkiezingen

Het NPO-themakanaal NPO Nieuws staat vandaag de hele dag in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen. Met elk uur een Journaal en tussendoor reportages en gesprekken uit de Actualiteitenrubrieken van de NPO. Als er aanleiding voor is, worden er ook live-schakelingen gemaakt.

Stemmen? De burgemeester komt je halen! (op de fiets)

Om ervoor te zorgen dat de opkomst in de gemeente Gooise Meren wat hoger is dan de vorige keer kwam burgemeester Han ter Heegte met een ludieke actie: hij brengt stemmers met de fiets naar het stembureau.

'Ondermijningskwestie Breda is kwalijke zaak'

NOS-verslaggever Marc Hamer is voor Radio 1 in Breda, in de wijk Tuinzicht. Die stad kwam al eerder in het nieuws, omdat er mensen met een crimineel verleden verkiesbaar zijn. Zo is de nummer 1 van Stadspartij Breda veroordeeld voor een overval. Ook staat er een verdachte in een drugs- en witwaszaak op de lijst.

De gemeente Breda laat nu accountants de partijfinanciën van bijna alle partijen doorspitten en vergoedt de vog's van de gekozen raadsleden. Het is de eerste gemeente die dat doet.

Schadelijke zaak

In het Bredase stemlokaal loopt een man het stemhokje uit. "Ik sta zelf op de lijst", vertelt Cengiz Cali aan Hamer. "Voor Volmondig Ja Breda." De ondermijningskwestie die nu speelt, vindt Cali een schadelijke zaak. "Iedereen in de politiek moet een clean verleden hebben. Je bent een voorbeeld voor de maatschappij." Een vrouw, die ook net heeft gestemd, is het met hem eens. "Ik vind dat iedereen in de gemeenteraad een vog-verklaring zou moeten hebben", zegt ze. "Dat zou in heel Nederland zo moeten zijn. Ik heb die zelf ook vaak nodig gehad bij mijn werk in de horeca en bij de politie."

Stemboot

Iedere verkiezingen lijken er weer nieuwe plekken bij te komen waar je je stem kunt uitbrengen. Zo kan er sinds 2006 in NS-stations worden gestemd (dat is niet zo bijzonder meer) en besteedden we in dit blog ook al aandacht aan een heus drive-in-stembureau.

In de plaats Muggenbeet in de kop van Overijssel kan vandaag ook op een boot worden gestemd.

Opkomst Rotterdam en Den Haag

Over de opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen is nog niets bekend, zegt verslaggever Kees van Dam. "De enige cijfers die we hebben zijn van Den Haag en Rotterdam. Die hebben gezegd dat de opkomst tot nu toe lager is dan vier jaar geleden."

Ontroerd na het stemmen

Voor sommigen is stemmen meer dan een recht. AT5 sprak bij een stembureau in Amsterdam een vrouw voor wie de stembusgang altijd een ontroerende ervaring is.

Stembus per ongeluk verzegeld

In het Turfschip in Etten-Leur hebben ze sinds vanochtend een stembus minder tot hun beschikking. Een kind dat met een van zijn ouders meegekomen was naar het stembureau deed al spelenderwijs het klepje dicht dat boven op de stembus zit en zorgt voor verzegeling van de gleuf waar de stemformulieren in gegooid moeten worden. De bus is daardoor niet meer bruikbaar.

Topdrukte bij stemwijzers

Dat veel mensen op de valreep nog hun keuze maken, blijkt ook uit de bezoekcijfers van de verschillende online keuzehulpen. Vooral gisteravond werden de stemwijzers erg veel ingevuld.

MijnStem - in 64 gemeenten in te vullen

Gisteravond waren er ruim 50.000 tegelijkertijd de site aan het invullen, laat woordvoerder Nicolette Ouwerling weten. Ze noemt het een absoluut piekmoment. "Vanochtend om 08.30 uur waren er ook nog 20.000 mensen die tegelijkertijd de stemhulp aan het invullen waren. Waarschijnlijk waren het mensen die onderweg naar hun werk waren."

StemWijzer - in 44 gemeenten in te vullen

Anita de Jong van organisatie Prodemos, dat achter de StemWijzer zit, zegt dat het gisteren "echt bizar druk" was. "Op 1 dag 170.000 mensen op de site, dat is echt gigantisch." Ter vergelijking, eergisteren waren er meer dan 100.00 minder. "Ook nu loopt het nog goed door met duizenden per uur."

Kieskompas - in 33 gemeenten in te vullen

Ook bij het Kieskompas worden alle records verbroken. "Gisteren hadden we meer dan 75.000 bezoekers op een dag en vandaag gaan we naar verwachting opgeteld de half miljoen aantikken. Dat is meer dan bij de verkiezingen vier jaar geleden", zegt woordvoerder Willem Blanken.

Wat gebeurt er met het referendum?

Je kunt vandaag niet alleen stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar ook voor het referendum over de Inlichtingenwet. Wat gebeurt er met het referendum na vannacht, als de stemmen zijn geteld? Lees het hier.

Toch kinderen in stemhokje

Een waarschuwing voor stembureaus in Zoetermeer nadat een familie twee kinderen van zes en vier jaar het stemformulier had laten invullen. "Chloé stemt voor de nieuwe wet op de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en Sylvain voor de Gemeenteraadsverkiezingen hier in Zoetermeer", aldus een bericht van de familie op hun familieblog.

De gemeente was er niet blij mee, meldt Omroep West. "De voorzitter van het stembureau in Zoetermeer had daarop moeten letten", zegt een woordvoerder van de gemeente. Via de appgroep van de stembureaus heeft de gemeente laten weten dat het echt niet is toegestaan dat ouders hun kind in het stemhokje meenemen. Alleen voor kinderen tot drie jaar kan een uitzondering worden gemaakt.

Stemmen met een beperking

In Woerden worden twee mensen met een beperking begeleid tijdens het stemmen. Maar helpen in het stemhokje mag niet.

Stemdiploma of gratis museumkaartje

De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen is traditioneel lager dan bij verkiezingen voor de Tweede Kamer. Er wordt van alles gedaan om mensen toch naar de stembureaus te krijgen. Hilversum mikt op jongeren. Iedereen die 18 jaar is en voor het eerst mag stemmen krijgt een 'stemdiploma'. Om dat zo'n diploma misschien niet iedere jongere over de streep trekt, heeft de gemeente bedacht dat het papier kan omruilen voor een telefoonoplader. "Jouw stem is wat waard", stelt de gemeente.

In Den Haag pakken ze het anders aan. Mensen die in het stembureau in het Gemeentemuseum gaan stemmen, krijgen een gratis museumkaartje.

Wilders niet naar Terneuzen

Geert Wilders zal de uitslagenavond vanavond toch niet in Terneuzen volgen, meldt de PVV. De partij zegt in een persbericht dat "gelet op de reacties vanuit de politiek in Terneuzen en de mogelijkheid dat daardoor de verkiezingsavond niet het feestelijke karakter krijgt die zo n avond zou moeten hebben, is besloten de uitslagenavond in Terneuzen niet bij te wonen".

Burgemeester Jan Lonink van Terneuzen had duidelijk gemaakt dat hij niet blij was met de extra maatregelen die nodig zouden zijn rondom het geplande bezoek van de PVV-voorman, zoals een bomcheck in het gemeentehuis. Ook was hij bang dat de aandacht voor Wilders vanavond af zou leiden van de lokale uitslagen.

De PVV laat weten dat Wilders de pers vanavond te woord zal staan bij de 'patatbalie', een plek in het Tweede Kamergebouw in Den Haag.

Stembusbus krijgt pech

In de gemeente Stadskanaal wordt vandaag een mobiele stembus ingezet, om meer stemmen te verzamelen. Maar de bus kwam vanochtend niet ver: na een kleine rondgang begaf het voertuig het, vlak voor het gemeentehuis.

De brandweer werd ingeschakeld, die de bus weer aan de praat kreeg. Samen met omstanders duwden ze vervolgens het voertuig weer de weg op. Door de autopech leek het erop dat het voertuig het ROC Noorderpoort moest overslaan, tot teleurstelling van de leerlingen. Maar nu komt de bus alsnog, twee uurtjes later dan gepland.

Ook in Utrecht is een mobiele stembus te vinden, in de wijk Overvecht. Op die manier probeert de gemeente het opkomstpercentage in die wijk op te krikken, vertelt bureauvoorzitter Hans van Oort. "In drie wijken in de stad kwamen er veel minder mensen stemmen dan normaal, daarom vond de gemeenteraad dat er mobiele stembussen moesten komen."

Hoewel de bus de drempel om te stemmen verlaagt, is er wel een andere hobbel: het opstapje van de bus is ongeveer een halve meter hoog. "We zitten op een trapje te wachten", vertelt de voorzitter. "Die kan ieder moment binnen komen. Maar voor nu moeten we mensen die slecht ter been zijn, een handje helpen." Ook is de stembus een stuk kleiner dan de meeste andere bureaus: het heeft maar één stemhokje in plaats van drie. "Daarom staat de helft van onze bemanning buiten. En mensen moeten helaas buiten in de rij staan. Gelukkig regent het niet. "

Tot zover lijkt de rijdende bus inderdaad extra stemmen op te leveren. "Mensen vinden het normale stembureau te ver weg", zegt Van Oort. "Maar nu zien ze ons staan, en komen ze speciaal voor de bus naar buiten om te stemmen."

Verkiezingsborden weggehaald in Echt

In de Limburgse gemeente Echt-Susteren worden op verzoek van de burgemeester de verkiezingsborden in de omgeving van stembureaus weggehaald.

"Naar aanleiding van meerdere klachten van kiezers, zojuist opdracht gegeven om in de onmiddellijke omgeving van stembureaus geplaatste verkiezingsborden te verwijderen. Campagne voeren is prima, maar in en nabij het stembureau heerst de neutraliteit", meldt burgemeester Jos Hessels op zijn (afgeschermde) twitteraccount.

Stemmen vanuit je auto

In de gemeente Zuidplas kun je stemmen vanuit je auto: daar is een heus drive-in stembureau te vinden. Burgemeester Gert-Jan Kats, die vandaag langs alle stembureaus in de gemeente gaat, maakt hier zijn eerste stop. "Het drive-in stembureau is een succes: het is de derde keer dat we dit doen. Vorige jaren moesten mensen nog uitstappen om anonimiteit te garanderen, maar deze keer kunnen mensen daadwerkelijk vanuit hun auto stemmen." Het bureau is uniek in Nederland, vertelt de burgemeester. "We willen het vooral makkelijker maken om te stemmen. Zodat mensen die 's ochtends vroeg op moeten en 's avonds laat thuiskomen toch denken: ik rijd toch al op de provinciale weg, ik neem die afslag wel even."

Het stembureau bevindt zich op een gemeentewerf, waar voor de gelegenheid een kiesstraat is ingericht. Bestuurders rijden daar doorheen en vullen vanuit hun raampje het rode vlakje in. Volgens een stemmer valt dat nog niet mee. "Ik moest flink uit mijn auto hangen om erbij te komen, anders lukt het niet. Maar ik vind het een leuk initiatief, en ik heb geen haast."

Niet iedereen die langsrijdt mag in het drive-in stembureau zijn stem uitbrengen. "Je moet wel alleen in de auto zitten", vertelt de burgemeester. "Wij vinden het stemgeheim heel belangrijk."

Landelijke politici brengen stem uit

Op verschillende plaatsen hebben de leiders van landelijke partijen hun stem uitgebracht. In deze video een paar op een rij.

Stemmen kut! en hakenkruizen op posters

Het lijkt alsof New Kids is neergestreken in Den Bosch. In de Brabantse hoofdstad zijn op verschillende plekken posters gehangen met de tekst 'Stemmen Kut!' erop. Het blijkt een initiatief te zijn van kunstenaar Ralph Posset.

Posset heeft een eigen (licht satirische) partij opgericht, die er onder meer voor pleit dat Den Bosch de hoofdstad van Nederland wordt en ook een oplossing voor de zwarte pieten-discussie heeft: de witte piet zou vijftig keer door een schoorsteen moeten afdalen. "De grijsheid/zwartheid die de Piet na deze klauterpartijen heeft aangenomen, zal de standaard worden voor alle Pieten in Nederland."

En de partij heeft dus allerlei posters in de stad opgehangen om mensen aan te sporen om te gaan stemmen.

Ook gedoe met posters op het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee. Daar zijn hakenkruizen geklad op de verkiezingsposters van de enige donkere kandidaat op het eiland. Kandidate Hanna IJzerman is aangeslagen, zegt ze tegen het AD. "Dit raakt me in m'n ziel, dit is racistisch en ik vind het vooral erg omdat m'n kinderen van 11 en 9 jaar dit ook zien."

IJzerman gaat aangifte doen.

NS: korte rijen op stations

Voor de stembureaus op de meeste stations staan korte rijen, blogde RTV Utrecht even na 10.00 uur. Volgens een woordvoerder van de NS was er nergens sprake van grote drukte. Tussen 08.00 en 08.30 uur was het het drukst.

Op een recordaantal van 81 treinstations in het land kunnen mensen hun stem uitbrengen. Reizigers kunnen alleen stemmen op stations in hun woonplaats.

Wilders stemt in Duindorp

Ook Geert Wilders heeft zijn stem uitgebracht. Dat deed hij in een stembureau in de Haagse wijk Duindorp.

Katwijkse politieke partij 'gehackt'

Een lokale partij in Katwijk zegt het slachtoffer te zijn van een cyberaanval. Buitenstaanders hebben dinsdag en woensdag geprobeerd de Facebookpagina en website van Durf te hacken, meldt allesoverkatwijk.nl. "Een schande", noemt de partij het.

Op de Facebookpagina van DURF verscheen een kort bericht met een oproep om te stemmen op een andere partij. Ook op de website is geprobeerd in te loggen vanaf verschillende accounts. De partij weet niet wie er achter de aanval zit.

UPDATE: Een woordvoerder van de VVD zegt tegen allesoverkatwijk.nl dat de nieuwsbrief van de VVD nog gekoppeld aan het Facebookaccount van een ex-VVD'er die naar Durf was overgestapt. Daardoor zou de nieuwsbrief per ongeluk op de verkeerde pagina terecht zijn gekomen.

Kinderen niet mee in het stemhokje

Verslaggever Marc Hamer rijdt vanochtend het land door om verslag te doen bij verschillende stembureaus. Eén van die bureaus is basisschool De Rank in Arnhem, waar Fred van de Ven voorzitter is. Bij De Rank komen veel ouders met hun kinderen stemmen, maar er wordt streng gecontroleerd dat die niet mee het stemhokje ingaan.

"Hoe leuk dat ook is, wij zien er echt op toe dat dat niet gebeurt. We hebben een kiesgeheim: mensen mogen niet met z'n tweeën het hokje in." Als kinderen heel klein zijn, wordt er een oogje dichtgeknepen. "Als ze nog niet kunnen zien wat er gebeurt, dan mag het. Maar zo gauw ze dat wel beseffen, dan vinden we het echt niet goed."

Een van de eerste stemmers bij het bureau is een vrouw, die haar zesjarige dochter meeneemt. Dat is al te oud om mee het stemhokje mee in te gaan, vindt Van de Ven. "Zij kan al enig besef hebben wat haar moeder gaat doen." Toch vindt haar moeder het belangrijk om haar kind mee te nemen naar het stembureau. "Het is ons recht om te mogen stemmen: zij mag daar ook onderdeel van zijn."

PvdA kaapt pop-upstore VVD

Verkiezingshumor in Doetinchem: de plaatselijke PvdA heeft de pop-upstore van de VVD gekaapt. Een campagneteam van de PvdA beplakte de etalage met posters van de eigen partij. We hopen dat de VVD de grap kan waarderen", zegt Maarten op de Weegh van de PvdA Doetinchem tegen een verslaggever van De Gelderlander.

NPO Nieuws in teken verkiezingen

Het NPO-themakanaal NPO Nieuws staat vandaag de hele dag in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen. Met elk uur een Journaal en tussendoor reportages en gesprekken uit de Actualiteitenrubrieken van de NPO. Als er aanleiding voor is, worden er ook live-schakelingen gemaakt.

Raadslid stapt op na sexting

Het CDA-raadslid Robert Vloedgraven uit Raalte stapt op, nadat hij tientallen seksueel getinte berichten had gestuurd aan een 29-jarige vrouw. Ze hadden elkaar ontmoet bij een verkiezingsdebat dat de vrouw organiseerde voor haar hobby-radiostation. "Foto's van zichzelf en ook van zijn geslachtsdeel, appjes of ik geschoren ben van beneden en dat ik grote borsten heb. Dat soort berichten", vertelde de vrouw.

Vloedgraven heeft nu besloten af te zien van zijn plek in de raad. Hij staat op plek vier van het CDA in Raalte, en mocht naar eigen zeggen van het partijbestuur zelf kiezen of hij na de verkiezingen terugkomt in de raad. Dat doet hij dus niet.

Ophef om Turkse vlag

In Nijmegen was er vanochtend ophef omdat er een Turkse vlag in een stembureau in een Turks centrum hing. De vlag werd weggehaald.

Vorig jaar speelde er iets soortgelijks bij een stembureau in een multicultureel centrum in Amsterdam waar Turkse vlaggen en posters aan de muur hingen. Ook die werden toen op verzoek van de gemeente weggehaald.

Rutte in de rij

Op een basisschool in Den Haag heeft Mark Rutte zijn stem uitgebracht. Net als iedereen moet ook de premier achteraan de rij aansluiten.

Jan, Hans of Mirjam?

Wie in Gouda gaat stemmen vandaag zou heel goed bij een Jan, Hans of Mirjam kunnen uitkomen. De buurtnieuwssite indebuurt.nl heeft voornamen geturfd op de kandidatenlijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen. Er staan maar liefst zeven jannen op de lijst. "En dan hebben we namen als Pieter-Jan en Jan-Willem niet eens meegeteld", aldus de website. Ook landelijk komt de naam Jan het meeste voor op de kandidatenlijsten. Ongeveer één op de negen kandidaat-raadsleden draagt de naam Jan, Hans of Henk.

PVV Twenterand komt met taxi-service

De PVV Twenterand zet alles op alles om kiezers naar het stemhokje te krijgen vandaag. Speciaal voor mensen die geen vervoer hebben of slecht ter been zijn runt de lokale afdeling vandaag een taxi-service. "Bel ons en ik haal u op!", schrijft de PVV op haar Facebookpagina.

In de gemeente Zuidplas ten westen van Gouda heeft de gemeente automobilisten het makkelijk gemaakt om te stemmen. In een speciaal 'drive-in-stembureau' kunnen mensen hun stem uitbrengen, zonder dat ze uit hun auto hoeven te stappen.

Verkiezingsdag bij de NOS

NOS.nl staat de hele dag in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum. We doen verslag op televisie, radio, onze site, de app en sociale media. Wat je allemaal kunt verwachten vandaag vind je hier.

En wie de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in zijn mailbox wil krijgen: abonneer je op de NOS-uitslagenservice.

Burgemeester niet blij met komst Wilders

PVV-leider Geert Wilders komt vanavond naar het gemeentehuis van Terneuzen, maar de burgemeester van die plaats is daar niet zo blij mee, meldt Omroep Zeeland. Vooral omdat er veel extra maatregelen worden genomen. Zo is er een bomcheck nodig waardoor het gebouw tijdelijk is afgesloten. Ook worden alle bezoekers vanavond gecontroleerd. Verder is burgemeester Jan Lonink bang dat de aandacht voor Wilders af zal leiden van de lokale uitslag van de verkiezingen.

Lonink wil de PVV-voorman echter niet weigeren, omdat het een openbare bijeenkomst is.

Asscher stemt in Amsterdam

Ook PvdA-leider Lodewijk Asscher heeft zijn stem uitgebracht, in Amsterdam. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen verloor de PvdA vijf zetels in de hoofdstad.

Drukte op Utrecht CS

De verkiezingen komen goed op gang. Om half negen stond er op Utrecht Centraal een flinke rij voor het stembureau.

Stembusslotjes kwijt in Den Haag

Nog een probleem bij een stembureau: stembureau 340 op de Abrikozenstraat in Den Haag kon vanochtend niet opengaan omdat de slotjes voor de stembussen niet aanwezig waren, meldt RTV West. Zolang de stembussen niet op slot kunnen, is het stemgeheim niet gegarandeerd. Inmiddels is het probleem opgelost en kan er ook in dit stemlokaal worden gestemd.

Ook in Deventer zorgden de stembusslotjes voor problemen, schrijft RTV Oost. Bij de Openbare Daltonschool Het Roessink bleek dat bij de stembus geen hangslot was geleverd en ook was het oog waardoor het slot gaat kapot. Daardoor was het ook daar een tijdje niet mogelijk om te stemmen. De kiezers konden terecht bij een stemlokaal 100 meter verderop.

Stemvee?

Sommige stembureaus zitten op bijzondere plekken. In Den Haag zit er bijvoorbeeld een in stadsboerderij De Woelige Stal. Daar zijn maandag drie lammetjes geboren, die vanochtend ook even bij de stemhokjes kwamen kijken.

Sleutel zoek: stembureau te laat open

Zeker twee stembureaus in Noord-Holland zijn vanmorgen later open gegaan dan de bedoeling was, bericht NH Nieuws. In Hilversum was de sleutel van het stemlokaal zoek. Het ging een half uur te laat open.

En in Haarlem was er een miscommunicatie tussen degene die het stembureau zou openen en de voorzitter. Daar kon pas een uur later dan gepland worden gestemd.

'Ik kon niet slapen, dus vroeg uit bed'

Een stembureau op het station in Den Bosch was vanochtend al om 06.00 uur open, en meteen meldden zich de eerste kiezers.

Op de fiets langs 91 stembureaus

Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort gaat vandaag op de fiets alle 91 stembureaus langs. Bij het eerste stemlokaal lag hij al achter op schema, maar het komt vast goed, blogt RTV Utrecht.

Hulp bij de stemhulp

Wie nog even de StemWijzer, het Kieskompas of en andere online stemhulp erbij wil pakken voor het stemmen: in dit artikel een paar valkuilen waar je op moet letten.

Norovirus slaat opnieuw toe

Opnieuw problemen bij een stembureau door het norovirus. Een stemlokaal in een woonzorgcentrum in het Friese Hardegarijp is verplaatst vanwege een uitbraak van de ziekte, meldt Omrop Fryslân. Het stembureau is verplaatst. Kiezers kunnen nu terecht in het multifunctionele centrum It Maskelyn. Daar was al een stembureau, maar de capaciteit wordt nu uitgebreid.

Maandag werd bekend dat ook een stembureau in het Brabantse Herpen niet open kon gaan vanwege een uitbraak van het norovirus in een verzorgingscentrum. Het dorp moet het nu met één in plaats van twee stembureaus doen.

Protest in Veenendaal

Een groep verstandelijk gehandicapten voert vanavond actie bij het gemeentehuis van Veenendaal. Ze willen dat het mogelijk wordt hulp te krijgen in het stemhokje. Ze drongen daar met een petitie in 2016 al bij toenmalig minister Plasterk op aan, maar die voelde toen niets voor een wijziging van de kieswet om dat mogelijk te maken. Volgens de wet mag er niemand mee het stemhokje in.

De actie in Veenendaal begint op 18.30 uur.

Hoogtepunten uit het debat

Voor wie gisteravond het grote verkiezingsdebat op NPO 1 heeft gemist, hieronder nog even de hoogtepunten. Tijdens de uitzending vanuit TivoliVredenburg in Utrecht gingen regionale en landelijke politici met elkaar in debat.

Stemmen in de kroeg

Ook in Zwolle kon vannacht al worden gestemd, in studentencafé Het Vliegende Paard. Burgemeester Henk Jan Meijer van Zwolle opende het stemlokaal om middernacht.

Ollongren is er vroeg bij

Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren bracht om 06.30 uur als eerste haar stem uit op Amsterdam CS. Ze stemde daar voor de Amsterdamse gemeenteraad en voor het referendum over de inlichtingenwet. Als ze ook nog voor de stadsdeelraad wil stemmen moet ze later vandaag nog een keer naar een stembureau in haar eigen stadsdeel.

Stemmen op het station

Op verschillende plaatsen kan al vroeg op stations worden gestemd. Op het station van Nijmegen kan dat al sinds 05.15 uur.

In Castricum was het station de hele nacht open. Mensen konden daar meteen na middernacht al stemmen.

Ook in Den Haag was vannacht al een stembureau open, op de Grote Markt.

Goedemorgen!

Om 07.30 uur gaan in heel Nederland de stemlokalen open voor de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum over de inlichtengenwet. De meeste blijven open tot 21.00 uur. Bijna 12-en-half 5 miljoen mensen kunnen hun stem uitbrengen in 335 gemeenten.

Wat heb je gemist vannacht?

Op sommige plaatsen hebben mensen vannacht al hun stem uitgebracht. In Zwolle bijvoorbeeld deed burgemeester Henk Jan Meijer dat vlak na middernacht in een studentenkroeg. De bedoeling van deze actie was om meer jongeren naar de stembus te krijgen. Ook in Den Haag en Castricum kon al vanaf middernacht worden gestemd. In Castricum was dat op het station, dat de hele nacht openbleef.

Het liveblog over het verkiezingsdebat van gisteren op NPO 1 teruglezen? Dat kan hier.