Wie zijn de rebellen die Aleppo innamen en verder oprukken in Syrië?

• Thomas Michel

  redacteur

De islamitische rebellenbeweging HTS rukt sinds vorige week woensdag op in Syrië. De beweging heeft al delen van Aleppo ingenomen en nadert de stad Hama. In een land verdeeld over verschillende facties is er ineens een grote speler bij.

Hayat Tahrir al-Sham, "Organisatie voor de bevrijding van de Levant", is voortgekomen uit de terreurbeweging Jabhat al-Nusra, die aan al-Qaida en andere islamitische groeperingen gelieerd is. "Als IS 100 procent extremistisch is, zit HTS zeker op 80 procent", zegt arabist Leo Kwarten.

De organisatie is dan ook niet "tolerant", zoals de leider en oprichter van de groep, Abu Mohammad al-Jolani, graag wil doen voorkomen. Veel van de strijders van al-Nusra komen uit Irak en hebben daar gevochten tegen de Verenigde Staten.

Jolani zelft vocht als twintiger samen met al-Qaida in Irak. "Er wordt aangenomen dat hij daar kennis maakte met Abu Bakr-al-Baghdadi, die later IS oprichtte", zegt Kwarten.

Al-Nusra mengde zich in de Syrische burgeroorlog die in 2011 voortkwam uit de Arabische Lente. De burgerprotesten die hard werden neergeslagen door Assad mondden uit in een slepend gewapend conflict tussen meerdere partijen.

Zo waren er de soldaten van het Vrije Syrische Leger, dat werd opgericht door een gedeserteerde kolonel. Het Vrije Syrische Leger, dat zich sinds 2019 het Syrisch Nationale Leger noemt, heeft nauwe banden met Turkije.

"Na 9 maanden voegde Jabhat al-Nusra zich bij de strijd. Deze terreurbeweging hield er heel andere methoden op na en voerde ook ook bom- en zelfmoordaanslagen uit." In de loop van 2012 won de beweging meer terrein in Syrië. Het doel van al-Nusra was om een islamitische staat op te richten op basis van de sharia, het islamitische recht.

Minder fel dan IS

Al-Nusra ging daarbij wel anders te werk dan Islamitische Staat. Kwarten: "Al-Nusra onderdrukte andere organisaties minder hevig dan bijvoorbeeld IS dat deed. Er werden, wellicht mede daardoor, meer successen geboekt."

Wel maakte ook Al-Nusra maakte zich schuldig aan mensenrechtenschendingen. Meisjes werden bijvoorbeeld in het openbaar terechtgesteld wegens 'onzedelijk gedrag'. "Dat komt vaak neer op het simpelweg hebben van een vriendje", vertelt Kwarten.

Ook werden christenen door al-Nusra ontvoerd en vermoord, waarop de Verenigde Staten en de VN besloten de organisatie te beschouwen als terroristisch.

'Witwassen'

In 2013 rukte de groep op naar Raqqa in het noorden van Syrië, waar Al-Nusra op IS stuitte. "Aanvankelijk werkten al-Nusra en IS samen, maar IS wilde Al-Nusra aansturen, wat leidde tot gevechten en de terugtrekking van Al-Nusra naar Idlib."

Al-Nusra probeerde van de terrorismelijst te komen door de naam een aantal keer te veranderen tot het uiteindelijk op Hayat Tahrir al-Sham (HTS) uitkwam. Ook werkte de organisatie samen met andere rebellengroepen om zo de groep "wit te wassen", aldus Kwarten.

In 2016, kondigde HTS aan de banden te verbreken met al-Qaida en zich enkel op Syrië te richten. Het leiderschap is niet enkel Syrisch. Zo heeft de radicale Saudische prediker Abdullah al-Muhaysini een rol als leider en zijn er ook Egyptische leiders.

'Afvoerputje van rebellengroepen'

Het gouvernement Idlib veranderde volgens Kwarten in "een afvoerputje van iedereen die zich niet onderwerpt aan het regime van Assad". HTS is de eigenlijke machthebber in het gebied, samen met aangesloten rebellengroepen. Ook het Vrije Syrische Leger is gevestigd in Idlib en is aangesloten bij HTS. Dit leger krijgt uniformen, wapens en geld van Turkije.

De situatie in Syrië op een kaart:

Turkije heeft er belang bij dat de bufferzone tussen Syrië en Turkije bewaakt wordt. Erdogan wil dat de Koerden in Syrië en Turkije van elkaar gescheiden blijven.

"Beide Koerdische groepen streven naar onafhankelijkheid, wat Turkije gevaarlijk vindt voor de eigen staat", legt Kwarten uit. Deze scheiding of bufferzone wordt bewaakt door groeperingen zoals het Syrisch Nationale Leger. Kwarten: "HTS is misschien officieel onafhankelijk van Turkije, maar er wordt wel degelijk samengewerkt."

Verrassing

"De aanval van woensdag kwam voor mij en eigenlijk iedereen als een verrassing", zegt Kwarten. Toch is het volgens hem geen gek moment dat HTS en de rebellengroepen aan het offensief zijn begonnen. "Het Vrije Syrische Leger en HTS zijn samen toch aardig groot, en het regime van Assad is verzwakt. Dat leger kampt met deserteurs en soldaten die moe zijn van de oorlog."

Daarbij hebben Rusland en Iran, van wie het regime van Assad veel steun genoot, hun handen vol met andere conflicten. Rusland hielp Assad de rebellen terugdringen in 2016, maar is inmiddels zelfs verwikkeld in het slepende conflict in Oekraïne. Iran en bondgenoten als Hezbollah werden na de aanvallen van 7 oktober hard aangepakt door Israël.

Volgens Kwarten is het niet duidelijk wat voor machtsstructuur HTS voor ogen heeft als het meer gebieden verovert, maar "het is in ieder geval niet democratisch". HTS zal waarschijnlijk een regering proberen te vormen met rebellen om van het label terreurgroep af te komen.