Complexe regels en oude ICT-systemen: de belangrijkste problemen van het UWV

• Aïda Brands

  redacteur Economie

Mogelijk tienduizenden gedupeerden en herstelkosten die in de tientallen miljoenen euro's kunnen lopen. Veel is nog onduidelijk, maar gevreesd wordt dat een groot aantal chronisch zieken jarenlang te weinig of juist te veel uitkering heeft ontvangen.

Uitvoeringsinstantie UWV heeft een fors aantal fouten gemaakt bij het verstrekken van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (WIA). Vandaag is het aan de Tweede Kamer om minister Van Hijum hierover vragen te stellen. De fouten kwamen begin vorige maand aan het licht. Wat is er aan de hand bij het UWV en wat zijn de oorzaken van deze fouten? De NOS deed een rondgang en zet de belangrijkste problemen op een rij.

Het rommelt al jaren bij het UWV. Sinds 2021 stuurt de instantie elk jaar een brief naar de minister met zogenoemde knelpunten. De uitvoeringsinstantie gaat gebukt onder steeds complexere wetgeving en betrokkenen schetsen een beeld van doorgeslagen efficiëntie.

Ook de Algemene Rekenkamer concludeerde vorig jaar al dat de WIA complex is en niet goed uitvoerbaar. Veel problemen zijn met elkaar verbonden, maar de grootste boosdoener is, volgens betrokkenen, de ingewikkelde wetgeving.

Veel regels

Er zijn zoveel regels om vast te stellen of iemand recht heeft op een WIA-uitkering en de hoogte ervan dat er sprake is van een zeer tijdrovend proces. Vaststellen of iemand arbeidsongeschikt is of ander werk kan doen, is bijzonder lastig omdat elke situatie anders is.

Berekening van de hoogte van de uitkering is lastig omdat daarvoor moet worden gekeken naar het dagloon. En dat dagloon verandert regelmatig. Een ander probleem is dat steeds meer mensen de afgelopen jaren tijdelijke contracten kregen of zzp'er waren. Dat betekent dat steeds meer gegevens bepalend zijn voor de vaststelling en de hoogte van een uitkering. De kans op fouten is dan groter.

Het UWV heeft al jaren een tekort aan verzekeringsartsen waardoor de wachttijden fors zijn opgelopen. Ook het aantal WIA-aanvragen is toegenomen. In 2018 waren het er zo'n 65.000, in 2023 bijna 85.000. Op dit moment wachten meer dan 13.000 mensen op duidelijkheid over hun uitkering.

Verouderde ICT-systemen

Een ander probleem zijn de verouderde ICT-systemen. De uitkeringsinstantie zegt daarover: "Het UWV werkt voor een groot deel met verouderde computersystemen die nog steeds voldoen, maar die niet makkelijk aan te passen zijn op nieuwe en veranderende wetgeving en veranderingen in de samenleving."

Mensen die een WIA-uitkering hebben, krijgen ook vaak toeslagen zoals een huur- of zorgtoeslag. Maar als ze weer gaan werken veranderen ook de toeslagen. Ook die berekening is weer complex door de verschillende typen WIA-uitkeringen, erkent het UWV. "De gevolgen zijn niet te overzien, mensen durven daardoor vaak de stap naar werk niet te zetten", zegt een UWV-woordvoerder.

Ook de Landelijke Cliëntenraad (LCR) hoort dit vaak. "Er is al superveel onzekerheid als mensen weer proberen te werken. Gaat het lukken of toch niet? Voor veel mensen is de onzekerheid rond toeslagen een extra drempel", zegt LCR-voorzitter Fatma Koşer Kaya.

Klachtenafhandeling

Als mensen eenmaal een probleem hebben met het UWV, is het vaak lastig antwoorden te krijgen, zegt de Landelijke Cliëntenraad. "Op individueel niveau zien we dat mensen er niet echt wijzer van worden. Ze blijven na gesprekken vaak nog onzeker. Soms worden problemen weggewuifd onder het mom van: we weten echt wel wat we doen", zegt Koşer Kaya.

Volgens de LCR moet de hele UWV-dienstverlening tegen het licht worden gehouden. Het UWV zelf is bezig met een verbeterplan. Het is de bedoeling dat in november aan minister Van Hijum te presenteren. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt te kijken naar korte- en langetermijnverbetering van het WIA-stelsel.