Het kan haast geen toeval zijn, zou je zeggen: vlak na heftige overstromingen in onder meer Marokko, de Verenigde Staten, India en Bangladesh en Nigeria is het raak in Centraal-Europa. Gebieden in Roemenië, Polen, Tsjechië en Oostenrijk worden geteisterd door hevige regenval.
Maar de overstromingen hebben uiteenlopende oorzaken. Dat veel landen tegelijkertijd met wateroverlast kampen, is een kwestie van pech. "Maar de kans op pech neemt wel toe in een veranderend klimaat", zegt Maarten van Aalst, hoofddirecteur van het KNMI en hoogleraar Klimaat en Rampen (Universiteit Twente). Sterker: die kans op en het gevaar van dit soort weersextremen blijkt groter dan lang gedacht.
Bescherming tegen water komt overal in Europa hoog op de agenda, helaas soms wel een beetje door schade en schande.
De stortregens en het kolkende water in Midden-Europa hebben tot nu toe van zeker zeven mensen het leven gekost. Duizenden inwoners zijn geëvacueerd. In Tsjechië zitten een kwart miljoen mensen zonder stroom.
Buiten Europa, zeker in minder ontwikkelde gebieden, was de catastrofe bij recente overstromingen nog een stuk zwaarder. In India en Bangladesh werden volgens de autoriteiten miljoenen mensen getroffen door de ergste overstromingen in decennia. Honderdduizenden mensen moesten onderdak zoeken in opvangkampen.
Bij overstromingen in Nigeria werden volgens de VN meer dan 200.000 mensen getroffen. Een dam begaf het, met tientallen doden tot gevolg.
Ook buiten Europa merken veel landen momenteel dus de gevolgen van zware regenval:
De directe oorzaken zijn overal verschillend. In Noord-Afrika en de Sahel-regio kampen landen met tropische buien die in normale jaren veel zuidelijker vallen en minder heftig zijn. Een miljoen hectare landbouwgrond is verwoest.
In het zuiden van de VS worden de overstromingen veroorzaakt door een orkaan die daar huishield. In veel andere getroffen landen is de schuldige een relatief heftig moesson-seizoen.
Maar wereldwijd geldt dat regenval gemiddeld heviger is en dat extreme buien vaker voorkomen, zegt Van Aalst. "De fysica erachter is: warme lucht kan meer vocht bevatten, en dat valt er dus ook weer uit. Daarmee is het dus heel logisch dat in een opwarmend klimaat de regenval toeneemt."
Dat regenval extremer wordt zagen wetenschappers dus al een tijdje aankomen. "Rond 2000 erkenden de meesten wel dat het klimaat verandert en dat dat mede komt door menselijk handelen", zegt Van Aalst. "Maar wat precies de gevolgen zijn, en hoe de extremen veranderen, dat hebben we onderschat."
Zware regenval en de gevolgen ervan worden door veel factoren beïnvloed, zegt de KNMI-directeur. "Ook windstromen hebben bijvoorbeeld grote invloed op waar, wanneer en hoeveel het regent. Ook hebben we vaak te eenvoudig gedacht over afzonderlijke problemen, terwijl als ze samenkomen de problemen elkaar kunnen versterken."
Dat maakt aanpassing aan klimaatverandering ingewikkeld, zegt Van Aalst. "In Nederland zie je bijvoorbeeld dat zomers gemiddeld droger worden, maar de regenval op sommige momenten juist veel heviger is. Dat bijt elkaar, want we moeten ons aan meerdere risico's tegelijkertijd aanpassen."
Waarschuwingssystemen
De overstromingen in Limburg in 2021 lieten zien dat ook Nederland kwetsbaar is, ook al hebben we de waterbescherming hier volgens Van Aalst "exceptioneel goed op orde". "Andere Europese landen hebben minder gedaan en zullen een been moeten bijtrekken. Maar ook in Nederland moeten we investeren in onder meer waarschuwingssystemen."
Voor bijvoorbeeld België en Duitsland waren de overstromingen van recente jaren, met honderden doden tot gevolg, een wake-up call. Van Aalst: "Bescherming tegen water begint in alle landen van Europa hoog op de agenda te komen, helaas soms wel een beetje door schade en schande."
"Maar in ontwikkelingslanden is de situatie nog veel ingewikkelder. Die kunnen zich goede infrastructuur vaak niet veroorloven en daar is het dus des te belangrijker om goede waarschuwingssystemen te ontwikkelen om slachtoffers te voorkomen. Het is een illusie dat overal de bescherming op Nederlands niveau komt."
