Tekort aan burgemeesters, maar het klasje met zijinstromers zit vol

• Bauke Haanstra

• Michiel van der Velde

  redacteur Online

"Een droomberoep", zegt Iris Meerts over haar baan als burgemeester van Wijk bij Duurstede. Ze geniet met volle teugen van haar contact met de inwoners van de gemeente waar ze al bijna vijf jaar aan het roer staat.

Al vanaf haar vierde wist Meerts dat ze burgemeester wilde worden, maar daarmee is ze een van de weinigen. Mensen staan niet voor het ambt in de rij.

Een blik op de vacaturesite voor burgemeesters levert een lijst op van 38 gemeenten waar nog wordt gezocht of wordt gewacht op een beëdiging, van Smallingerland tot Bonaire.

Een grote meerderheid van de zittende burgemeesters, 70 procent, is eerst wethouder geweest. Het is een ideale 'opleiding' voor het burgemeesterschap, omdat al ervaring wordt opgedaan in de gemeentepolitiek.

Burgemeestersklasje

Iris Meerts had die ervaring niet. Ze werkte voor de Europese Commissie, was kort Statenlid in Zuid-Holland en schreef toespraken voor Bram Peper, oud-burgemeester van Rotterdam. Pas toen ze in een 'burgemeestersklasje voor geïnteresseerden' terechtkwam, leerde ze meer over het vak.

"Met bepaalde zaken was ik al bekend, maar andere dingen vielen tegen: hoe zit je goed een gemeenteraad voor en wat zijn de regels daar? Dat is best inspannend om te leren", zegt ze.

Het klasje wordt ook ingezet om van het burgemeesterskorps een betere afspiegeling van de samenleving te maken. Iedere Nederlander kan burgemeester worden, maar tot nu toe is het vaak toch een autochtone man, zonder lichamelijke beperking en met politieke ervaring.

Om daar verandering in te brengen, kunnen jaarlijks zestien mensen meedoen aan het "oriëntatieprogramma", zoals de klas officieel heet. Het duurt ongeveer een jaar en bestaat uit verschillende onderdelen, zoals een persoonlijkheidstest, opdrachten en stages.

Iris Meerts rondde het traject met succes af. Bedrijfsadviseur Rosita Drigpal volgt het nog. Zij deelt de passie van Meerts.

"Ik kwam op een punt dat ik een nieuwe uitdaging wilde en uit allerlei testen kwam dat ik het profiel van een burgemeester heb", zegt Drigpal. "Mijn familie herkende dat beeld wel. Daarna heb ik contact gezocht met verschillende burgemeesters en een van hen raadde me het oriëntatieprogramma aan. Ik merk dat ik heel enthousiast word van alles wat we in het programma bespreken."

Interesse voor de opleiding

De belangstelling voor het burgemeestersambt is de laatste jaren afgenomen. Tussen 2016 en 2023 daalde het aantal kandidaten per vacature met 40 procent, blijkt uit cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

In een schriftelijke reactie laat het ministerie aan de NOS weten dat het onderzoek doet naar de dalende trend. Daarbij wordt ook meegenomen dat burgermeesters geregeld met intimidatie te maken krijgen. Het onderzoek moet eind dit jaar klaar zijn.

De animo voor de opleidingsklas neemt wel toe. "Doordat de bekendheid erover toeneemt", denkt Hilde Westera. Zij is directeur van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, dat het oriëntatieprogramma organiseert. Ze voegt eraan toe dat ook de krapte op de arbeidsmarkt voor burgemeesters meespeelt.

Vier jaar geleden wilden 27 mensen meedoen, dit jaar is dat opgelopen tot 102. Onder de aanmelders zijn advocaten en mensen uit maatschappelijke organisaties.

Bedreigingen

Als een aankomend burgemeester is voorgedragen, is een volgende uitdaging het vinden van een woning. Als burgemeester moet je wonen in de gemeente waar je werkt. "Dat is nog best lastig vanwege de krapte op de woningmarkt", vertelt Westera.

Het ambt heeft niet per se een positief imago. Van burgemeesters wordt verwacht dat ze een lokale crisis over bijvoorbeeld asielopvang oplossen. Dat maakt hen niet altijd populair in de gemeente. Geregeld krijgen burgemeesters te maken met bedreiging en intimidatie, op straat en op sociale media.

Rosita Drigpal ziet dat ook. "Het is toch wel een imponerend ambt, het idee dat je zo zichtbaar en kwetsbaar tegelijkertijd bent. Maar aan de andere kant heb je echt de kans om het verschil te maken voor een gemeente."

Iris Meerts snapt ook dat het ambt als heftig wordt ervaren. Ze heeft zichzelf nooit laten tegenhouden door verhalen over bedreigingen, ook niet toen ze daar als burgemeester zelf mee te maken kreeg. "Dan denk ik: mij krijgen ze niet klein. Dit is mijn droom."