Mag je een student geneeskunde verplichten uit de kleren te gaan voor lichamelijk onderzoek? Hoewel universiteiten dit een essentieel onderdeel vinden van de opleiding, zegt een derde van de studenten die reageerden op een enquête er bezwaar tegen te hebben. Belangenvereniging De Geneeskundestudent deed de rondvraag op verzoek van Nieuwsuur.
Lichamelijk onderzoek is een belangrijk onderdeel in de opleiding. Studenten oefenen vanaf het eerste jaar op poppen, acteurs en verplicht op elkaar. Inwendig en borstonderzoek op medestudenten is niet verplicht, onderzoek naar de longen en het hart wel. Het is hierbij gebruikelijk je deels te ontkleden: het ondergoed blijft aan en bij sommige universiteiten de beha ook.
Die verplichting stuit op bezwaren, zegt voorzitter van de belangenvereniging Hajar Rotbi. "We beschouwen lichamelijk onderzoek als essentieel onderdeel van de opleiding. Maar tegelijkertijd vinden we wel dat faculteiten studenten niet kunnen verplichten om proefpersoon te zijn en zich uit te kleden." Hun standpunt krijgt steun van Artsenfederatie KNMG.
Grenzen aangeven is spannend voor jonge meisjes. Zij denken: de docent moet mij nog een cijfer geven.
Op verzoek van Nieuwsuur deed De Geneeskundestudent een rondvraag onder 15.000 studenten. Bijna 1800 van hen reageerden. De resultaten zijn niet representatief.
Een op de drie respondenten zegt dat universiteiten studenten niet zouden moeten verplichten om als proefpersoon lichamelijk onderzoek te ondergaan. Het merendeel heeft dus geen moeite met deze vorm van onderwijs. Rotbi: "Maar we moeten rekening proberen te houden met elke student en ieders grenzen proberen te respecteren."
'Lichamelijk onderzoek juist essentieel'
Volgens Marjolein van de Pol, voorzitter van de onderwijscommissie geneeskunde vanuit de Nationale Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), is het zijn van proefpersoon bij lichamelijk onderzoek juist essentieel. "Het is van belang om te weten wat je bij de patiënt teweegbrengt als je lichamelijk onderzoek doet. De patiënt bevindt zich toch in een kwetsbare en afhankelijke positie ten opzichte van de dokter."
In deze video vertellen studenten waarom ze géén moeite hebben met lichamelijk onderzoek:
Bij vrijwel alle universiteiten is het spelen van patiënt verplicht, behalve bij de Rijksuniversiteit Groningen. In sommige gevallen wordt een uitzondering gemaakt. Wanneer een student vanwege een traumatische seksuele ervaring of lichamelijke verminking moeite heeft met het ondergaan van lichamelijk onderzoek, wordt hij of zij hiertoe niet verplicht. Bezwaren van algemene of religieuze aard leiden niet altijd tot een vrijstelling. Van de Pol: "Ik denk dat het goed is om een basisprotocol en gedragsregels en de individuele dialoog uit elkaar te halen. Als er dan een student is die individueel iets ingewikkeld vindt, kan diegene dat altijd bespreken."
Bespreekbaar maken lastig
Maar volgens Rotbi is juist dat bespreekbaar maken moeilijk voor studenten. "We zien terug in de enquête dat ruim een kwart van de studenten aangeeft niet aan de bel te durven trekken als zij zich oncomfortabel voelen, uit angst voor consequenties. Met name door die gedragscodes, de regels die gelden en de ervaringen die zij horen van andere studenten die zich bijvoorbeeld wel hebben uitgesproken bij de opleiding en tegen problemen aan liepen."
Nieuwsuur sprak met een aantal studenten geneeskunde die moeite hadden met het practicum. Ze wilden niet met hun naam worden genoemd. Zo vertelt een van de studenten: "Er heerst een autoritaire cultuur binnen geneeskunde. Je moet wel iemand zijn die duidelijk grenzen aangeeft. Dat is spannend voor jonge meisjes, want zij denken: de docent moet mij nog een cijfer geven. Er is een machtsverhouding."
Altijd mensen die het spannend vinden
Het merendeel van de studenten heeft geen moeite met het practicum. Maar Rotbi behartigt de belangen van álle geneeskundestudenten. "Wij vinden dat we in een tijd leven waarin we rekening moeten houden met iedereen en over niemands grenzen heen moeten gaan", zegt ze. "En dat kan per persoon gewoon heel erg verschillend zijn en dat ligt aan overtuigingen, aan achtergrond, aan ervaringen in het verleden."
Van der Pol snapt dat, maar is het er niet mee eens. "Er zijn natuurlijk altijd mensen die het spannend vinden, dus het is wel degelijk onderwerp van gesprek. Maar dat iets ongemak geeft of kan schuren, betekent niet dat je het dan moet afschaffen."
Een speciale werkgroep van alle geneeskundeopleidingen is op dit moment bezig een leidraad op te stellen waarin aandacht is voor de gevoeligheden rondom het practicum. Deze zal dit najaar verschijnen en faculteiten kunnen daar hun eigen protocollen op aanpassen.
