Hongarije en Slowakije zorgenkindjes in rechtsstaatrapport Europese Commissie
Hongarije en Slowakije hebben geen vooruitgang geboekt als het gaat om rechterlijke vrijheid, onafhankelijke journalistiek en corruptiebestrijding. Dat concludeert de Europese Commissie in een jaarlijks rapport over de rechtsstaat in alle EU-lidstaten.
De Commissie maakt zich met name zorgen over de onafhankelijkheid van de rechtsspraak en de media in Hongarije en Slowakije. De aanbevelingen uit het rapport van vorig jaar zijn door die landen niet opgevolgd, is te lezen.
"De rechtsstaat in Hongarije is voor de Commissie een structureel probleem", zei Eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders tijdens de presentatie van het rapport. De Commissie heeft vanwege het schenden van EU-regels verschillende gerechtelijke procedures lopen tegen Hongarije. EU-gelden bestemd voor het land zijn bevroren.
Slowakije zit formeel nog niet op de strafbank, maar net als Hongarije heeft het land nauwelijks stappen gezet. Extra zorgelijk vindt de Commissie een voorstel voor een nieuwe wet die organisaties die vanuit het buitenland gefinancierd worden zou registreren als 'buitenlandse agent'. "Als deze wet er komt, starten we direct een juridische procedure", waarschuwde Eurocommissaris Vera Jourova van Transparantie en Europese waarden vandaag.
Kritiek op Italië, Nederland boekt vooruitgang
Ook Italië krijgt in het rapport stevige kritiek. Volgens de Commissie staat het werk van Italiaanse journalisten onder druk. Eerder dit jaar besloten journalisten van de publieke omroep RAI te staken vanwege de toenemende politieke inmenging door de regering van premier Giorgia Meloni.
In Polen gaat het volgens de Commissie dan weer beter met de rechtsstaat dan een jaar geleden. De nieuwe regering van Donald Tusk heeft beloofd om de onafhankelijkheid van media en rechters te herstellen.
Vooraf werd gedacht dat ook Griekenland aangesproken zou worden. Het land kreeg het afgelopen jaar namelijk scherpe kritiek vanuit Brussel vanwege een spionageschandaal. Dat gebeurt in het rapport niet. "De Commissie was behoorlijk mild naar Griekenland", zegt GroenLinks-PvdA Europarlementariër Tineke Strik. "Terwijl we toch weten hoe ver Griekenland ging in bijvoorbeeld het bespioneren van journalisten en oppositiepolitici."
Ook Nederland komt aan bod. Volgens het rapport heeft Nederland enige vooruitgang geboekt met nieuwe regels voor lobbyactiviteiten en een afkoelperiode voor politici die het bedrijfsleven in willen. Wel zegt de Commissie dat Nederland hier nog verdere stappen in moet zetten.
Verder staat in het rapport de aanbeveling om personeelstekorten en uitdagende werkomstandigheden in het rechtssysteem aan te pakken. Verder zijn er zorgen over of de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) vanwege hervormingen de "journalistieke standaarden hoog kan houden".
Ruimte voor verbetering
Op het rechtsstaatrapport klinkt in Brussel ook kritiek. Vorig jaar vond een meerderheid in het Europees Parlement dat de Europese Commissie "te diplomatiek" was geweest. De Europese Rekenkamer riep de Commissie op om de manier waarop het rechtsstaatrapport wordt opgesteld transparanter te maken.
Volgens bijzonder hoogleraar recht en politiek in de internationale betrekkingen John Morijn, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, zou het beter zijn het rechtsstaatrapport alleen toe te passen op landen die wel aan de basisregels voldoen. "Het is belangrijk dat je landen als Hongarije, die de rechtsstaat flink schenden, apart blijft benoemen", stelt hij. "Als je, zoals in het huidige rapport, alle EU-landen volgens dezelfde methode bekijkt, wek je de suggestie dat de problemen in die landen van dezelfde aard zijn."
Strik vindt dat de Commissie strenger zou moeten optreden als landen de aanbevelingen niet opvolgen. "Het blijft vaag wanneer de Commissie nu wel of niet handhaaft. Dat maakt het voor landen makkelijker om weg te kijken."
Plannen Von der Leyen
De vorige week herkozen Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen wil vasthouden aan de regel dat lidstaten EU-geld mislopen als ze de rechtsstaat schenden. Ze wil die regel in haar tweede termijn uitbreiden naar alle Europese fondsen. Op dit moment zijn bijvoorbeeld de landbouwgelden, goed voor een kwart van de Europese begroting, nog uitgezonderd van de regel.
Von der Leyen wil nog verder gaan en de aanbevelingen uit het rechtsstaatrapport koppelen aan het verkrijgen van Europees geld. Ook wil ze dat het rapport in de toekomst aandacht besteedt aan rechtsstaatkwesties die bedrijven raken. "Von der Leyen lijkt daarmee de juridische basis onder het rechtsstaatrapport te willen versterken", zegt Morijn. "Zo kan ze er later financiële gevolgen aan verbinden wanneer landen de aanbevelingen niet opvolgen."
