Zeker vier verdachten van de terroristische aanslag in een concertzaal in Moskou komen volgens Rusland uit Tadzjikistan. In het Centraal-Aziatische land bestaat al langer voedingsbodem voor terrorisme, zeggen experts. Een deel van de Tadzjiekse terroristen radicaliseerde nota bene in Rusland.
Toch beschuldigt de Russische president Vladimir Poetin juist Oekraïne en diens bondgenoten van het helpen van de terroristen. Dat past beter in zijn narratief dat de echte dreiging uit het Westen komt. Met Tadzjikistan onderhoudt Rusland bovendien goede banden.
De omstandigheden waarin Tadzjieken moeten leven maakt ze geschikt voor rekrutering door IS.
Niet lang na de aanslag liet Islamitische Staat (IS) weten erachter te zitten. Experts en westerse inlichtingenbronnen noemen die claim geloofwaardig. Amerika waarschuwde eerder deze maand al dat een terroristische aanval in Moskou ophanden kon zijn. Poetin deed het af als westerse propaganda, bedoeld om Rusland te "destabiliseren".
Specifiek gaat het om ISIS-K, de tak van de terreurgroep actief in met name Afghanistan, maar ook in buurlanden zoals Tadzjikistan. De K staat voor Khorasan, de oude Perzische naam voor de regio. Toen IS zijn kalifaat in Syrië en Irak verloor in 2019, won onder meer ISIS-K juist aan slagkracht. Mogelijk neemt die groep Rusland nu als doelwit omdat het land tegen IS vocht in Syrië.
Moskovieten reageren verslagen. Een deel denkt dat Oekraïne achter de aanslag zit:
Terreurgroepen werven veel onder Tadzjieken, volgens experts. "In het afgelopen decennium is Tadzjikistan het derde land geworden qua rekrutering voor IS en terreurorganisaties in Syrië en Irak", zegt docent Centraal-Aziëstudies Edward Lemon (Texas A&M-universiteit). "Zo'n 2000 Tadzjieken zijn daarheen gegaan. Ze speelden vorig jaar een hoofdrol bij aanslagen in Iran en Afghanistan en bij mislukte plannen in Oostenrijk. En natuurlijk bij deze aanslag, de grootste van allemaal."
Door de leefomstandigheden in het land is IS voor sommige Tadzjieken een aantrekkelijk alternatief, zegt Lemon. "Tadzjikistan is een van de armste landen van Azië en het armste land van de voormalige Sovjet-Unie. Veel mensen hebben daar een heel zwaar leven."
"Het is geen toeval dat met name Tadzjieken worden geronseld", beaamt Peter Leonard, journalist bij het platform Eurasianet. "Dat komt niet, en dat wil ik benadrukken, omdat Tadzjieken hier van zichzelf een sterke neiging toe hebben. Maar de omstandigheden waarin ze leven en moeten leven maken hen geschikt voor rekrutering."
Massamigratie naar Rusland
Tadzjikistan heeft zo'n tien miljoen inwoners. Veel van hen kozen ervoor te vertrekken: een miljoen tot twee miljoen Tadzjieken werken in Rusland. De massale migratie ondermijnt de sociale structuur in Tadzjikistan, wat inwoners vatbaarder maakt voor radicalisering.
De geëmigreerde Tadzjieken in Rusland blijken ook relatief kwetsbaar voor rekrutering door terreurorganisaties. Lemon: "Ze werken er vaak onder zware omstandigheden. Zonder papieren, waardoor ze kwetsbaar zijn voor misbruik door werkgevers. Ze worden vaak onderdrukt door de politie. Ze zijn vaak slachtoffer van vreemdelingenhaat." Ook de verdachten van de aanslag in Moskou zouden in Rusland hebben gewoond.
De Tadzjiekse gemeenschap in Rusland krijgt het nog zwaarder te verduren.
De Tadzjiekse emigranten sturen ook veel geld terug naar hun familie. Geen land ter wereld is zo afhankelijk van het geld dat door emigranten wordt verdiend als Tadzjikistan.
Omgekeerd heeft Rusland ook veel baat bij de banden met Tadzjikistan. Het land is lid van de Organisatie voor het Verdrag inzake Collectieve Veiligheid, een militair bondgenootschap van Rusland en vijf andere staten in de voormalige Sovjet-Unie. Rusland heeft militairen gelegerd in het land en rekruteert bovendien Tadzjieken voor de oorlog in Oekraïne.
Poetin wijst dan ook veel liever naar Oekraïne en het Westen als schuldigen aan de aanslag in Moskou dan naar Tadzjikistan. Hij erkende gisteren in een toespraak dat de daders "radicale islamisten" zijn, maar hij zei ook: "Ons interesseert het wie de opdrachtgever is. De vreselijke misdaad is een schakel in een hele reeks pogingen van diegenen die sinds 2014 in gevecht zijn met ons land. Het neonazistische regime in Kyiv is hun middel. En nazi's, zoals algemeen bekend, deinsden er nooit voor terug om de meest onmenselijke middelen in te zetten om hun doel te bereiken."
Poetin gaf geen bewijs voor zijn beweringen. Kyiv ontkent elke betrokkenheid en noemt de suggestie van de Russische president "absurd".
Poetin lijkt niet te willen erkennen dat hij de Amerikaanse waarschuwing verkeerd inschatte en dat zijn veiligheidsdiensten mede daardoor de aanslag niet hebben kunnen voorkomen. Door naar Oekraïne te wijzen past zelfs de aanslag binnen zijn narratief dat het Westen het op Rusland heeft gemunt.
Zo ontziet hij ook hij ook bondgenoot Tadzjikistan. Ondertussen zijn Russische onderzoekers wel in het land om familieleden van de verdachten van de aanslag te ondervragen.
De honderdduizenden Tadzjieken in Rusland gaan het zwaar krijgen, verwacht docent Lemon. "We zien al een toename van vreemdelingenhaat waarbij migranten uit Tadzjikistan en andere Centraal-Aziatische landen het doelwit zijn. De Tadzjiekse gemeenschap in Rusland krijgt het nog zwaarder te verduren."
