Militair historicus: 'Poetin en Hitler maakten vergelijkbare misrekening'

Vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog slaan al snel de plank mis, maar als Sir Lawrence Freedman er een maakt weet je vrij zeker dat het om een accurate overeenkomst gaat. De Britse historicus bestudeert al zijn hele loopbaan oorlogen en is een invloedrijke autoriteit in zijn vakgebied.

Twee jaar na de Russische invasie spreekt Nieuwsuur hem uitgebreid. Hij concludeert: de Russische president Vladimir Poetin onderschatte Oekraïne zoals Adolf Hitler de Sovjet-Unie onderschatte.

Poetin, vermoedt Freedman, wist in februari 2022 eigenlijk niet goed waar hij aan begon. Het binnenvallen van Oekraïne was roekeloos en het land bezetten vrij kansloos. "In de coronaperiode hield hij zichzelf geïsoleerd; hij consulteerde zijn Oekraïne-experts nauwelijks. Hij las waarschijnlijk te veel geschiedenisboeken en overtuigde zichzelf dat Oekraïne uiteen zou vallen."

Het idee dat Oekraïne "een land is dat je zomaar even onderwerpt", leek Freedman nooit erg waarschijnlijk, zegt hij. "Voor de oorlog was ik sceptisch dat Rusland dit zou proberen, want het was me nooit duidelijk hoe je Oekraïne langere tijd bezet kunt houden."

Mislukte blitzkrieg

Net zoals Hitler met een korte verrassingsaanval dacht de Sovjet-Unie te kunnen verslaan, zo dacht Poetin met een snelle, agressieve aanval Oekraïne tot overgave te kunnen dwingen, aldus Freedman. "Beiden hebben de tegenstander onderschat. En beiden lijden als gevolg daarvan."

Het mislukken van Hitlers invasie van de Sovjet-Unie was het begin van de ondergang van nazi-Duitsland. Nu zullen de Oekraïense troepen Moskou waarschijnlijk niet bereiken, maar "een nederlaag kan Poetins regime alsnog in gevaar brengen", volgens Freedman.

"Ga er niet van uit dat jouw eerste zetten de winst opleveren." Freedman trekt een aantal belangrijke lessen uit twee jaar Oekraïne-oorlog:

Cruciaal onderdeel van Poetins misrekening, volgens Freedman, is zijn beeld van de Oekraïense bevolking. "Hij zag Oekraïne als een nepland met een onwettige overheid en een oostelijke helft vol Russisch sprekenden die zich eigenlijk meer Russisch voelden."

Freedman denkt dat Poetin de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, een voormalige komiek/acteur, niet erg serieus nam. Maar Zelensky bleek in staat zijn volk te inspireren en massaal achter de strijd tegen de Russen te krijgen.

Ondertussen is er in Rusland weinig enthousiasme voor de oorlog. "De Oekraïners hebben geen keuze: zij vechten voor het voortbestaan van hun land. Rusland heeft wél een keuze; het hóeft niet in Oekraïne te zijn. De Russen vechten voor een groot deel door omdat Poetin geen gezichtsverlies wil lijden."

Dat Poetin geen serieuze Oekraïense tegenstand had verwacht, blijkt volgens Freedman ook uit het vervolg van de oorlog. Hij lijkt niet te hebben nagedacht over een serieuze langetermijnstrategie. Met massale artillerie- en raketaanvallen weet Rusland Oekraïne de afgelopen twee jaar vaak hard te raken, maar "de Russische tactiek op de grond komt niet veel verder dan er gewoon veel manschappen tegenaan gooien". Dat de Russen in de lucht geen overmacht hebben weten te bewerkstelligen, wordt door experts bovendien als grote blunder gezien.

Naast vliegtuigen hebben de Russen veel meer tanks en andere militaire voertuigen dan de Oekraïners, maar ook dat voordeel hebben ze maar beperkt weten uit te buiten. In het begin van de oorlog wist een klein team speciale Oekraïense eenheden, bewapend met onder meer goedkope drones, een enorm Russisch konvooi op weg naar Kyiv een halt toe te roepen.

Freedman ziet drones als grootste nieuwe ontwikkeling van deze oorlog. Beide kanten zetten ze veelvuldig in. "De drones die voorheen een grote rol speelden, waren groot en duur om te vervoeren en hadden eigen wapensystemen. In deze oorlog zien we vooral goedkope, kleine drones die als oorlogstuig ingezet worden. Soldaten besturen ze van dichtbij en gebruiken ze voor het verzamelen van beelden en om bijvoorbeeld ergens een granaat te laten vallen."

Verder ziet Freedman vooral een vrij klassieke oorlog met veel overeenkomsten met de twee Wereldoorlogen. "Uiteraard de loopgraven, de artillerie, mijnenvelden, mannen die vrij hopeloos oprukken naar goed verdedigde linies."

'Oost-Oekraïne is geen grote eindprijs'

De frontlinie ligt al een tijdje behoorlijk stil, terwijl er aan beide kanten wel veel slachtoffers vallen. Een duidelijke overwinning voor een van de partijen zit er niet in, verwacht Freedman, al ligt voor Rusland winst het verst weg. Het Russische leger laat cruciale steken vallen. "Je realiseert je weer hoe belangrijk de basisdingen zijn in een oorlog: een goede training van soldaten, de logistiek, inlichtingen en goed leiderschap."

Maar er zijn fundamentelere redenen waarom de Russen niet kúnnen winnen, zegt Freedman. "Het zal ze niet lukken een volk zo groot als het Oekraïense te onderwerpen. Zelfs als ze genoegen nemen met het gebied dat ze nu in handen hebben, is dat geen grote prijs. Het oosten van Oekraïne is grotendeels leeggelopen, gehavend, zit vol ruïnes en ligt vol onontplofte mijnen."

Freedman ziet een staakt-het-vuren of een situatie waarin de oorlog langzaam uitdooft, als de meest waarschijnlijke scenario's. Voor vredesbesprekingen liggen de doelen van Oekraïne en Rusland te ver uit elkaar. Zelensky blijft de bevrijding van alle bezette gebieden beloven, terwijl Poetin minimaal de Donbas en de Krim moet behouden om de strijd als overwinning te kunnen presenteren.

Maar zelfs als hij daarin slaagt, heeft Poetin niet echt gewonnen, meent Freedman. "Hij beloofde Oekraïne te demilitariseren, maar Oekraïne is nu een van de meest gemilitariseerde landen van Europa en heeft het lidmaatschap van de EU en NAVO in het vooruitzicht."

"Deze oorlog heeft Poetins nalatenschap en Rusland al flink geschaad. De oorlog kost enorm veel materieel, mensenlevens en handel. Het einde van de oorlog zal zijn zoals het Westen uit Irak en Afghanistan vertrok. Russen zullen altijd beseffen: dit ging niet zoals de bedoeling was."