Hoe de Oekraïense luchtmacht het volhoudt tegen Rusland

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Wanneer gevechtspiloot Moonfish dienst heeft, wacht hij tot het alarm klinkt. Ze noemen het de quick action alert, wanneer een Russische straaljager, bommenwerper, helikopter of kruisraket is gesignaleerd. Dan moet hij snel naar zijn Mig-29 en erop af.

De eerste dagen van de oorlog waren het zwaarst, zegt de Oekraïense majoor tegen de NOS via Zoom. Toen Rusland Oekraïne binnenviel, belandden hij en zijn collega's vaak in dogfights (luchtgevechten) met Russische piloten. Moonfish verloor meerdere collega's. Maar zes weken na het uitbreken van de oorlog heeft Rusland nog altijd niet het Oekraïense luchtruim in handen. Voor analisten is dit een van de grote verrassingen van de oorlog. De Russische luchtmacht is vele malen groter en heeft bovendien modernere vliegtuigen.

Moonfish is commandant van een squadron. Dat betekent dat hij twaalf tot achttien vliegtuigen onder zich heeft. Zijn call sign Moonfish - zijn oproepnaam tijdens een vlucht - kreeg hij op een training in de VS. Hij moet zijn identiteit om veiligheidsredenen geheim houden. Ook zijn locatie mogen we niet weten. Met zijn collega's verandert Moonfish voortdurend van plek om te voorkomen dat ze doelwit worden van Russische bombardementen.

Bekijk hier het gesprek met Moonfish, tekst gaat door onder het filmpje:

"We hebben ons sinds 2014 voorbereid op dit scenario", zegt Moonfish. Zo heeft Oekraïne het aantal straaljagers vergroot en de luchtverdediging flink uitgebreid. De laatste jaren is veel praktijkervaring opgedaan in de Donbas in het oosten en is Oekraïne versterkt met veel Westers materieel. Tegelijkertijd hebben de Oekraïners hun tactieken aangepast, zegt Moonfish, en zijn ze creatiever geworden. "Maar wat we dan anders doen, dat kunnen we bespreken na de overwinning."

Zweedse strategie

Hoogleraar oorlogsstudies en voormalig F-16 piloot Frans Osinga is verrast over het Oekraïense succes in de lucht. Hij noemt het een "strategische blunder" dat Rusland geen luchtoverwicht heeft. "Dat verklaart ook waarom Oekraïne zo succesvol is op de grond." Hoewel nog veel onduidelijk is over de Oekraïense tactieken, lijkt het er volgens Osinga op dat ze onder meer de Zweedse strategie volgen. Dat houdt in dat vliegtuigen niet te dicht bij elkaar geplaatst worden op een vliegveld, maar zoveel mogelijk worden verspreid. Daarbij veranderen de Oekraïense vliegers continu van locatie, en maken ze mogelijk gebruik van snelwegen om op te stijgen en te landen. "Daardoor zijn ze minder makkelijk een doelwit voor Rusland."

Ook denkt Osinga dat de Oekraïners in de lucht ervoor zorgen dat ze zo lang mogelijk niet te detecteren zijn voor de Russen. "Dat doen ze doen ze door heel hard en heel laag te vliegen, en bovendien door zo lang mogelijk de radar niet aan te zetten", zegt Osinga. Dan kunnen de vliegtuigen niet opgepikt worden door Russische luchtafweer en verrassingsaanvallen uitvoeren.

Verliezen

Hoeveel verliezen er zijn aan beide kanten, is lastig te zeggen. Rusland zegt vandaag twee Oekraïense Su-25 straaljagers te hebben neergehaald boven de stad Izium. Oekraïne wil niet zeggen hoeveel vliegtuigen het is kwijtgeraakt. Voor de oorlog had het land ruim vijftig straaljagers. "Onze verliezen zijn niet zo heftig als Rusland claimt", zegt Moonfish. "We zullen voorlopig in staat blijven om het luchtruim in handen te houden."

Hoeveel Russische vliegtuigen uit de lucht zijn geschoten, is niet duidelijk. Oekraïne claimt een aantal van 150. "Op andere plekken lees je dat het eerder gaat om 20 tot 30", zegt Osinga. "Maar voor een moderne luchtoorlog is dat ook al heel erg veel." Dit soort verliezen in de lucht waren voor het laatst te zien tijdens de Jom Kipoer-oorlog van 1973 en de Vietnamoorlog.

De Russen zijn nu terughoudend om het Oekraïense luchtruim binnen te vliegen, ziet de hoogleraar. Dat vormt voor de Russen een dilemma, omdat het daardoor lastiger is om doelwitten te raken. Ook ziet Osinga dat Russische vliegers weinig vertrouwen hebben in eigen troepen, terwijl die onderlinge communicatie heel belangrijk is. "Dat zou verder verklaren waarom het Rusland niet lukt om het luchtruim in handen te krijgen, terwijl het honderden gevechtsvliegtuigen heeft staan in Belarus en aan de grens met Oekraïne."

De verwachting is dat de komende weken de oorlog verder verschuift naar het oosten en zuiden van Oekraïne. Na de terugtrekking rond Kiev, wil Rusland daar successen boeken, met ook een intensievere strijd in de lucht. "Het lijkt erop dat ze daar verder blijven pushen", zegt Moonfish. "We hebben zware dagen voor de boeg."

Hoewel Oekraïne het nog volhoudt, heeft Oekraïne meer westers materieel nodig, zegt Moonfish. "Het makkelijkst voor ons zijn meer luchtdoelraketten, zoals de S-300." Ook hoopt hij nog altijd op Poolse Mig-29's, omdat de Oekraïners die vliegtuigen al kunnen besturen. De Poolse regering wilde deze straaljagers vorige maand aan Oekraïne geven, maar dat werd tegengehouden door de Amerikaanse president Biden.

Hoe lang ze het volhouden in de lucht, weet Moonfish niet. Maar hij heeft er de komende maanden nog wel vertrouwen in. Oekraïense piloten hebben ook geen keus. "We vechten voor het voortbestaan van ons land", zegt Moonfish. "Als Oekraïne verliest - waar niemand nu van uitgaat - zou dat een gevaar zijn voor heel Europa."