87 miljoen euro aan niet-geïnd statiegeld van plastic flesjes in 2022
87 miljoen euro: zo veel geld is er in 2022 blijven liggen aan verdwaalde plastic flesjes in prullenbakken, bosjes en niet uitgepakte rugzakken. Dat maakt het Afvalfonds Verpakkingen bekend na vragen van de NOS. De getallen gaan alleen over kleine (15 cent) en grote (25 cent) plastic flessen. Het statiegeld op blikjes is halverwege 2023 ingevoerd en daar zijn nog geen cijfers over.
In Nederland worden er jaarlijks zo'n 700 miljoen grote plastic flessen en 1 miljard kleine plastic flessen verkocht. In 2022 werd 68 procent daarvan ingeleverd.
In Nederland is afgesproken dat het bedrijfsleven verantwoordelijk is voor het recyclen, dat wilde het ook graag. Het richtte gezamenlijk het Afvalfonds Verpakkingen op en dat beheert weer Statiegeld Nederland, een stichting verantwoordelijk voor het hele statiegeldproces. Daaromheen zit een ingewikkeld systeem waarin verschillende partijen als inleverpunten (meestal supermarkten), producenten (denk bijvoorbeeld frisdrankmerken) en recyclepartijen geld aan elkaar betalen en van elkaar ontvangen.
'Een grote blackbox'
De geldstroom loopt continu door, zowel in als uit, zegt Afvalfonds Verpakkingen. "Een flesje kan in december worden gekocht, in januari worden gedronken en in februari worden ingeleverd." Al het geld dat binnenkomt, gaat er volgens het Afvalfonds weer uit ter financiering en verbetering van het systeem. Bijvoorbeeld naar extra automaten, publiekscampagnes en onderhoud.
Statiegeld Nederland is een stichting en kan daarom geen geld uitkeren. Wat gebeurt er dan wel met het geld? Rob Buurman van Recycling Netwerk Benelux (RNB) heeft daar ideeën bij: "Er komt nu zoveel geld binnen dat ze dit niet kunnen uitgeven, terwijl ze de wettelijke doelstellingen van inzamelen bij lange na niet halen. Allemaal geld dat wordt opgepot. Een goed statiegeldsysteem kost niet zo veel. Dit heeft het bedrijfsleven erg goed voor zichzelf geregeld."
Buurman vraagt zich af in hoeverre het bedrijfsleven nu profiteert van het geld van consumenten: "Het is één grote blackbox. Profiteren supermarkten omdat ze extra geld krijgen voor de inzameling? Profiteren producenten omdat ze minder hoeven te betalen voor het recyclen? Wordt het salaris van directeuren verhoogd? Geen idee."
Het Afvalfonds Verpakking zegt dat alles wat erin komt er ook weer uitgaat. "Er blijft dus niks over. Hoe meer er ingeleverd wordt, hoe minder er te investeren is. Dus moet het benodigde geld van de producenten komen." Het ontkent dat het geld terugvloeit naar het bedrijfsleven.
Wettelijk streefdoel niet gehaald
Toenmalig staatssecretaris Van Veldhoven maakte in februari 2021 bekend statiegeld te gaan invoeren. "Dit geeft de sector voldoende voorbereidingstijd", schreef ze toen. Dat pakte anders uit. Vorig jaar werd bekend dat het wettelijke streefdoel van 90 procent niet gehaald werd. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) ging strenger handhaven. In december presenteerde het Afvalfonds een plan van aanpak, waarin staat dat het verwacht het streefdoel in 2026 te gaan halen.
Er is al langer kritiek op het aantal inleverpunten, dat veel te laag ligt. Tomra Nederland, marktleider in de inleverapparaten, zei eerder al tegen de NOS dat in twee jaar tijd boven op de 4500 bestaande apparaten zo'n 500 zijn geplaatst. En dan meestal als tweede apparaat op een bestaande locatie. Tegelijkertijd is door de heffing van statiegeld op kleine plastic flesjes en blikjes het aantal dat moet worden ingenomen vervijfvoudigd.
Volgens milieuonderzoeksbureau CE Delft waren er bij de invoering van statiegeld op blikjes en flesjes 6000 tot 8000 meer inleverpunten met geldteruggave nodig, wilde het inleversysteem goed werken. In het plan van aanpak staat dat er 5400 extra innamepunten komen. Daar wordt volgens het Afvalfonds ook een deel van het niet-geïnde statiegeld aan besteed.
Ook bij trein- en tankstations wil het nog niet echt vlotten, en dat zijn plekken waar veel blikjes en flesjes verkocht worden. Op de vijf grootste NS-stations staan nu in totaal veertien automaten. In september liet de NS weten met het Afvalfonds in gesprek te zijn welke stations het meest lucratief zouden zijn qua inzameling. Die gesprekken lopen nog, laat de NS weten.
'Pijnlijk'
Goede statiegeldwetgeving kost het bedrijfsleven geld, nu betaalt in feite de consument ervoor, zegt Buurman. "Duurzaam beleid hoeft niet duur te zijn, maar is ook niet gratis. Wat we nu hebben is slechte statiegeldwetgeving, en die blijkt nu, méér geld op te leveren voor het bedrijfsleven dan geen statiegeldwetgeving. Dit is heel pijnlijk voor de politiek."
Die politiek buigt zicht er vandaag over in het commissiedebat circulaire economie. Daar zal het vast ook gaan over statiegeld.
