Minder plastic in zwerfafval in 2023, maar: 'Het kan veel beter'
Wegwerpbekers gemaakt van onder meer plastic zijn nog overal op straat te vinden, maar blikjes zijn schaarser geworden in het zwerfafval. Zwerfafvalexpert Dirk Groot zag het zwerfafval veranderen in een jaar waarin maatregelen als statiegeld op blikjes en de plastic taks ingevoerd werden. "Maar we hebben het probleem nog lang niet opgelost", constateert hij.
Een grijptang en een grote mand. Het is de vaste uitrusting van zelfbenoemd 'zwerfinator' Groot. Uit ergernis over de grote hoeveelheden zwerfafval op straat en in de natuur begon hij tien jaar geleden met afval verzamelen. Na een paar jaar besloot hij, van huis uit IT'er, alle verpakkingen vast te leggen die hij tegenkwam, inclusief merk en exacte locatie, omdat "de rapporten van de overheid niet overeen kwamen met wat ik zelf tegenkwam."
Inmiddels is het een fulltime baan voor data-expert Groot. Zijn analyses waar welk zwerfafval terechtkomt, worden gebruikt door Rijkswaterstaat, bedrijven en gemeenten.
Belangrijke conclusie dit jaar: de invoering van statiegeld op blikjes per 1 april heeft duidelijk gewerkt. "Dat werkte heel snel. Na één kwartaal was het aantal blikjes al verminderd met 55 procent, na een half jaar was dat opgelopen tot 75 procent", zegt Groot.
Toch kan het nog beter. Want hij vindt veel blikjes die plat zijn getrapt en daardoor op straat belanden. "Er is statiegeld voor betaald. Je kan ze heel goed recyclen. Maar ze nemen 'm nergens in."
Zonde, vindt Groot. Tot 1 april, dus nog voor de invoering van statiegeld op blikjes, konden platte flessen wel gewoon worden ingeleverd bij de balie van de supermarkt, en kregen klanten hun statiegeld gewoon terug. "Door dit weer te gaan doen, gaan de inzamelpercentages omhoog en worden ze opgeraapt van straat."
'Verkeerde knoppen'
Die inzamelpercentages zijn nu nog veel te laag. Het Afvalfonds, dat sinds 1 januari 'Verpact' heet, is namens bedrijven verantwoordelijk voor de inzameling. In augustus bleek dat de inzameling van plastic flesjes in 2022 bleef steken op 68 procent, in plaats van de wettelijk vereiste 90 procent.
In een verbeterplan stelt het fonds pas in 2026 aan de wettelijke vereisten te kunnen voldoen, vooral door voor meer statiegeldmachines en handmatige inzamelpunten te zorgen.
Volgens Groot zijn het de 'verkeerde knoppen' waar Verpact aan draait. "Meer inzamelpunten is een goede zaak. Maar het plan is niet afdoende tegen zwerfafval."
Wat veel sneller helpt, is dat inzamelpunten platte flesjes en blikjes weer accepteren, zegt hij. "Verder zijn bedrijven verplicht om te zorgen dat etiketten vast blijven zitten aan flessen met statiegeld. Op bepaalde flessen laten die nu snel los, waardoor je ze niet kan inleveren en ze vaak in het zwerfafval komen. Daar moet op gehandhaafd worden."
Wat ook zou bijdragen, is als plastic sap-, zuivel en wijnflesjes niet meer zijn uitgezonderd van statiegeld, zegt hij. "Sinds een aantal grote supermarkten vrijwillig statiegeld toepassen op sapflessen, zie ik daar de helft minder van. Terwijl het aantal zuivelflesjes juist is verdubbeld." Ook ziet hij een toenemend aantal plastic wijnflesjes, nu deze door producenten steeds vaker gebruikt worden.
Verder moeten "uitwijkbewegingen" tegen worden gegaan. "Bij water en limonades zie je dat bedrijven uitwijken van plastic flessen naar drankenkartons, waar geen statiegeld op zit. Dus vinden we die steeds vaker in het zwerfafval. Dat moet dichtgetimmerd worden."
Ook is hij voorstander van het verhogen van statiegeld. "Er zijn mensen die 15 cent niet genoeg vinden om een flesje in te leveren", reageert Groot. "Het moet echt pijn gaan doen als je zo'n flesje op straat gooit."
Wegwerpbakjes en - bekers
Een andere ingrijpende maatregel is de toeslag op plastic wegwerpbakjes en -bekers per 1 juli bij afhaal en bezorging. Die heeft goed gewerkt tegen plastic bakjes, zegt Groot. "Ik vond bij invoering al bijna geen plastic patat- en kroketbakjes meer. Heel veel bedrijven waren vooruitlopend op de heffing al overgestapt op karton."
Dat is anders bij de wegwerpbekers, waar een plastic laagje nodig is tegen lekken. Die belanden sinds de invoering eerder meer dan minder in het zwerfafval. "Ze worden gewoon weggegooid omdat mensen de extra toeslag die ze hebben betaald, niet terugkrijgen."
Wat nog wel zou kunnen schelen, is als op meer kantoren herbruikbare bekers worden gebruikt in plaats van de wegwerpbekers. Dat is per 1 januari wettelijk verplicht, maar wordt - net als de plastic toeslag - voorlopig niet gehandhaafd.
"Op de helft van de wegwerpbekers die ik nu vind, staat geen naam of merk. Die kom ik tegen rond kantoren, bouwlocaties, bedrijventerreinen en gemeentehuizen. Dat zijn gewoon kantoorbekers."
