Waarom Starbucks en Zara mikpunt zijn van een boycot en of het effect kan hebben

• Soehayla Halouchi

  redacteur Online

Multinationals als Starbucks en McDonald's zijn het mikpunt van internationale pro-Palestijnse activisten. Zij roepen via sociale media op tot een boycot van de ketens vanwege de steun die deze bedrijven zouden geven aan Israël in de oorlog met Hamas. Ze willen zich zo "solidair tonen met de Palestijnse zaak". Ze roepen op tot een boycot van onder andere Coca Cola, McDonald's en Disney.

De actievoerders voeren daarvoor diverse aanleidingen aan. Zo nemen het koffieketen Starbucks kwalijk dat die een vakbond heeft aangeklaagd die steun had betuigd aan de Palestijnen. De paspoppen in witte gewaden in een advertentie van kledingmerk Zara doen volgens hen denken aan in witte doeken gewikkelde doden in Gaza. En consumenten zouden McDonald's links moeten laten liggen omdat de Israëlische tak van de fastfoodketen gratis maaltijden uitdeelde aan Israëlische militairen.

Artiesten en ijsmerk

Enkele van de bedrijven waar de actievoerders hun pijlen op richten, zoals Starbucks en McDonald's, spreken tegen dat ze Israël steunen. McDonald's-baas Chris Kempczinski sprak deze week van "desinformatie" die over het bedrijf wordt verspreid. "Ik bid voor vrede", schreef Starbucks-topman Laxman Narasimhan vorige maand. "Laten we samen de brug bouwen naar een betere toekomst."

Actievoerders geloven die verklaringen niet. De internationale pro-Palestijnse pressiegroep Boycott, Divestment, Sanctions (BDS) riep deze week op tot een boycot van McDonald's, gericht op het mondiaal economisch dwarsbomen van Israëlische bedrijven en bedrijven die banden hebben met Israël. Ook probeert de beweging regeringen onder druk te zetten "om Israëlische wetschendingen" te veroordelen.

De acties van BDS lopen al zo'n twintig jaar. Zo roepen ze internationale artiesten op niet op te treden in Israël en pleitten ze, uiteindelijk met succes, voor een stop op de verkoop van Ben & Jerry's-ijs in Joodse nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem. De organisatie wordt onder meer in Duitsland aangemerkt als antisemitisch.

Effecten van de oproepen

De gevolgen van de huidige oproepen tot een boycot zijn onduidelijk. In de financiële cijfers van de multinationals is nog niet terug te zien of de oproepen effect hebben. De beurswaarde van Starbucks is sinds midden november flink gedaald, maar voor zover bekend is dat niet het gevolg van de oproepen tot een boycot.

McDonald's en Zara doen het juist beter dan beursverwachtingen, al gaf McDonald's-baas Kempczinski deze week te kennen dat het bedrijf in het Midden Oosten en daarbuiten "een aanzienlijke zakelijke impact ervaart als gevolg van de oorlog".

Dat deze bedrijven geen financiële pijn voelen, zegt niet meteen iets over het succes van de oproep, zegt Francesco Giumelli, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is expert op het gebied van internationale sancties en zegt dat het hoofddoel van een consumentenboycot is om een duidelijk punt te maken, niet per se om een bedrijf materiële schade te berokkenen.

"Een van de doelen is om druk uit te oefenen op overheden via de lokale bevolking", zegt Giumelli. "Als een boycot groot is en veel mensen meedoen, kan een bedrijf een slechte reputatie krijgen. En het is heel moeilijk om van zo'n stigma af te komen, ook als het bedrijf financieel floreert."

Succesvolle boycot Zuid-Afrika

Dat een consumentenboycot daadwerkelijk effect kan hebben, bleek tijdens het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Activisten riepen toen op tot een boycot van het Zuid-Afrikaanse citrusmerk Outspan onder de slogan 'Pers geen Zuid-Afrikaan uit'. De internationale boycot die erop volgde hielp een einde te maken aan de apartheid in Zuid-Afrika, zegt hoogleraar economische geschiedenis Peter van Bergeijk.

"Dat consumenten producten boycotten van bedrijven, gebeurt vrij regelmatig, en ook al veel langer met producten uit Israël", zegt Van Bergeijk. "Het ingewikkelde met deze boycot is dat bedrijven nu niet worden aangesproken worden door bepaalde landen, maar door een groep met leden uit verschillende landen die op een informele manier samenwerken. In gesprek komen met deze groep is lastig."

De pro-Palestijnse actievoerders zeggen dat ze zich inzetten voor gelijke rechten voor Palestijnen en "voor het beëindigen van de bezetting van Palestijns gebied". Omdat er veel polarisatie is rond het huidige conflict tussen Israël en Hamas, is het voor bedrijven lastig opereren.

"Welke positie een bedrijf ook inneemt, je zit fout", legt Van Bergeijk uit. "Daarom is het voor bedrijven moeilijk om vast te stellen welke positie beter is."

Of de huidige oproep tot een boycot van internationale ketens invloed heeft, is afwachten, zegt Van Bergeijk. "Pas als veel mensen meedoen en een boycot gewicht in de schaal legt, herzien bedrijven hun strategie en wordt ook de politiek beïnvloed. Als McDonald's in Israël uit het straatbeeld verdwijnt, wordt dat gevoeld en is dat heel zichtbaar."