Langdurig hoog water: kleidijken worden zachter, maar blijven sterk genoeg
14,5 meter boven NAP: afgaande op de metingen bij Lobith heeft Nederland deze winter waterstanden die je kan omschrijven als 'normaal' hoogwater: ze kwamen bijvoorbeeld ook voor in 2018 en 2021. Maar er is één verschil: deze hoge Rijnstand wordt deze winter twee keer op rij bereikt, met een tussenpoos van slechts anderhalve week. Worden de dijken zwakker van zulke langdurig hoge waterstanden?
Dat hangt af van het materiaal waaruit een dijk bestaat, vertelt Harm Rinkel. Hij is adviseur waterveiligheid van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), een samenwerking van Rijkswaterstaat en de 21 waterschappen.
"Veel dijken hebben een lange geschiedenis, en zijn over de loop van vele jaren opgebouwd." De kern kan dan een dijk zijn die ooit door boeren is aangelegd om land te beschermen. Daar werd vaak materiaal voor gebruikt dat lokaal voorhanden was: klei, zand en veen. En die oude basis is vaak nog steeds aanwezig, zegt Rinkel.
Tunneltje onder de dijk
Rivierdijken zijn meestal opgebouwd uit klei. "Uitgedroogd kan dat zo hard als steen zijn, maar na verzadiging met water wordt de klei weer kneedbaar", vertelt Rinkel. Als kleidijken te smal zijn, bieden ze na verzadiging te weinig tegenkracht tegen het water. Maar als ze voldoende hoog en breed zijn, blijven kleidijken ook onder natte omstandigheden heel sterk.
Veel van onze rivierdijken liggen op een zandige ondergrond. Zand wordt niet kneedbaar als het nat wordt, maar er kan wel een ander probleem ontstaan, zegt Rinkel: piping.
Door druk van het water kan onder de dijk een tunneltje ontstaan, waar zand uit wegspoelt. Het is een van de redenen waarom waterschappen bij hoogwater druk zijn met dijkinspecties: waar ondermijning dreigt, moeten noodmaatregelen genomen worden.
Sommige dijken bestaan ook nog (deels) uit veen. Dat kan water goed vasthouden, maar is juist slecht bestand tegen langdurige droogte. Veen krimpt dan, waardoor juist in de zomer problemen ontstaan met veendijken.
Dat gebeurde twintig jaar geleden in de Utrechtse plaats Wilnis. In een augustusnacht brak daar een kanaaldijk over een breedte van 60 meter. Straten overspoelden en 2000 inwoners moesten halsoverkop hun huis verlaten.
Ook de zomer van 2018 was een eyeopener voor dijkbeheerders in Nederland, vertelt Rinkel. Kleidijken kunnen tijdens zomerdroogte aan het oppervlak scheuren krijgen. Die bovenlaag wordt meestal nog goed bijeengehouden door een belangrijk onderdeel van dijken: de grasbedekking. Maar tijdens de extreme droogte van 2018 verdorde die grasmat volledig, zegt Rinkel.
Een alternatieve dijkbegroeiing voor Rijndijken wordt nu onderzocht in het innovatieproject Future Dikes, een samenwerking van het HWBP met Waterschap Rivierenland en de Radboud Universiteit. In plaats van kort begraasd gras, zijn deze dijken begroeid met hoge bloeiende kruiden.
De bloemrijke dijken zijn bedoeld om de biodiversiteit te bevorderen. Maar vorig jaar bleek uit een eerste stresstest dat de dijken met hogere kruidenbegroeiing mogelijk ook sterker zijn dan de traditionele grasdijken - en daarmee vooral een antwoord op steeds drogere zomers.
