RTL-verkiezingsdebat: Stevige gesprekken over zorg, woningtekort en armoedeval

We sluiten het blog

Lees hier het samenvattende artikel over het debat:

Frits Wester ziet coalitie zonder Omtzigt en Timmermans

RTL-verslaggever Frits Wester sluit af met de opmerking dat volgens hem de zes mensen aan tafel het redelijk eens kunnen worden. Voor een coalitie zijn de afwezige NSC en GroenLinks-PvdA niet nodig, zei hij.

Maar alles overziend zijn er bij alle thema's toch grote verschillen tussen de zes lijsttrekkers die vanavond bij RTL in debat gingen. De partijen konden elkaar vinden bij het benoemen van problemen, maar over hoe die moeten worden opgelost waren zo nu en dan flinke discussies. Die verliepen over het algemeen wel in een vriendelijke sfeer.

Ouwehand: vervuilers en miljonairs meer laten betalen

Lijsttrekker Ouwehand van de Partij voor de Dieren wil voor meer bestaanszekerheid zorgen door "fossiele vervuilers meer te laten betalen" en vindt ook dat de "300.000 miljonairs in Nederland wat meer mogen bijdragen". VVD-leider Yesilgöz is het daar niet mee eens. De VVD wil niet het land "kapot belasten", aldus Yesilgöz.

Zij zegt dat de rijkere groep de afgelopen jaren al extra is belast en verbaast zich over de vijandigheid bij andere partijen voor de bedrijven, die toch voor het geld zorgen voor de middeninkomens. Yesilgöz vindt dat er bezuinigd moet worden op de overheidsuitgaven, bijvoorbeeld op ontwikkelingssamenwerking. Dat punt komt geregeld terug in haar campagne.

Wilders denkt dat hij het met Yesilgöz eens kan worden

Presentator Renze Klamer wil opheldering over de relatie tussen PVV en VVD. Hij wijst erop dat de lijsttrekkers Wilders en Yesilgöz eerst toenadering zochten maar elkaar bij het radiodebat op NPO Radio 1 in de haren vlogen. Yesilgöz herhaalt dat ze "geen kiezer uitsluit".

Wilders denkt "dat we het op inhoud wel eens kunnen worden". Hij pleit voor bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking, een voorstel waar Yesilgöz in het vorige RTL-debat ook al mee kwam.

Idee van Van der Plas voor laagste inkomens

Het volgende onderwerp, de stijgende prijzen, begint met de vraag hoe de lijsttrekkers ervoor gaan zorgen dat mensen kunnen rondkomen. BBB-leider Van der Plas heeft er wel een idee over, maar dat "is een voorstel dat uitwerking verdient". Ze vindt dat de laagste salarissen moeten worden vrijgesteld van belastingen en premies.

RTL-verslaggever Wester, die ook aan tafel zit, wijst erop dat die mensen dan ook geen zorgpremie betalen. Van der Plas herhaalt dat het een idee is dat verder moet worden uitgewerkt.

GroenLinks-PvdA laat van zich horen

Tot zover het thema zorg. Straks het derde en laatste onderwerp van de avond: de stijgende prijzen. Maar eerst is het weer tijd voor een reclameblok en daarin zien we Frans Timmermans. Hij is niet bij het debat aanwezig, maar zijn partij GroenLinks-PvdA heeft wel zendtijd ingekocht.

Zes lijsttrekkers over zorg: over ontlasten mantelzorg

Een vragensteller, die voor haar demente moeder zorgt, wil weten wat de lijsttrekkers willen doen aan het ontlasten van mantelzorgers. D66-leider Jetten vindt dat de mantelzorg beter ondersteund moeten worden, bijvoorbeeld een tijdelijk verlofregeling.

Ook moet er een goede plek zijn om de moeder op te vangen. Allerlei partijen, zoals ook de VVD, knikken instemmend bij het SP-plan om een buurtzorghuis op te richten.

De PVV en BBB vinden het onbegrijpelijk dat er niet meer opvangplekken zijn voor ouderen. "Ik heb van mijn moeder geleerd: de beschaving meet je af aan hoe je omgaat met de ouderen", aldus PVV-leider Wilders. SP-leider Marijnissen, die zich al jaren inzet voor betere zorg, is blij met de uitspraken van haar collega's. "Ik hoop dat dit wel tot iets leidt."

De VVD wijst erop dat het moeilijk is om personeel te vinden en zegt dat de ouderenzorg meer moet gaan werken met zogenoemde slimme oplossingen. BBB gelooft niet in de "robotisering" van de zorg en Wilders wil weten wat de VVD nu precies doet. Hij wil minder bureaucratie en meer geld voor de zorg, maar Yesilgöz zegt dat een zak geld de problemen niet oplost.

Marijnissen geeft de schuld aan de marktwerking, waarop Yesilgöz, die zegt dat ze zelf ook mantelzorger is, reageert dat dat wel een oud verhaal is.

Reclameblok, daarna zorg

In het programma zit een aantal reclameblokken. Daardoor kunnen de zes lijstrekkers even op adem komen. Ze maken onderling een praatje om de tijd door te komen.

Wilders en Jetten botsen over duurzaamheid

PVV-leider Wilders vindt dat D66-voorman Jetten in zijn rol als demissionair klimaatminister verantwoordelijk is voor te strenge regels voor duurzaamheid. Hij heeft het over "de duurzaamheidsideologie" van Jetten. "Je moet wel eerst een dak hebben voor je een zonnepaneel kunt leggen", zegt Wilders in het debat over de woningnood.

Even later zoekt PVV-leider Wilders de verbinding met de andere lijsttrekkers. "We kunnen het ons niet permitteren om het niet eens te worden. We moeten hier uitkomen en we gaan hier ook uitkomen."

Jetten richt zijn pijlen in dit debat op VVD-leider Yesilgöz. Eerst wijst hij op de, in zijn ogen "flirt met de PVV". Enige tijd geleden zei Yesilgöz dat ze samenwerking met de PVV niet uitsloot, zoals haar voorganger Rutte wel deed, en nu zegt ze dat ze het met Wilders eens is dat immigratie een oorzaak is van de woningnood.

Daarna valt Jetten Yesilgöz aan op de rente op de studieschuld. De VVD stemde als enige coalitiepartij tegen het bevriezen van de rente op die leningen. Yesilgöz zegt dat de rente niet uitmaakt bij het kopen van een woning, het gaat om de hoogte van de studieschuld.

Tot zover het thema wonen, hierna komt het onderwerp zorg op tafel.

Meer huizen wil iedereen, maar op welke manier?

Als eerste gaan de lijsttrekkers in gesprek over de woningmarkt, voor veel mensen een belangrijk verkiezingsthema. Iedereen is het erover eens dat er huizen bij moeten komen, maar de partijleiders verschillen over de oorzaken en de oplossingen van het woningtekort.

D66-lijsttrekker Jetten denkt dat "slimmer bouwen" een oplossing is om de doorstroming op de woningmarkt te bevorderen. Hij pleit voor veel nieuwe kleine woningen, voor onder meer starters. "Ik kan me goed voorstellen dat je in de steden de hoogte in kan gaan en dat er in de dorpen een straat bij komt." Voor dat laatste is ook BBB te porren, net als GroenLinks-PvdA, die dus niet bij dit debat aanwezig is.

PVV-lijsttrekker Wilders vindt eveneens dat er meer gebouwd moet worden, maar betrekt ook zijn anti-immigratiestandpunt erbij. Hij vindt dat statushouders te snel een huis krijgen en dat "Nederlanders te lang moeten wachten". Ook VVD-lijsttrekker Yesilgöz vindt dat de immigratie het moeilijker maakt.

In de ogen van lijsttrekker Marijnissen van de SP is "woningnood geen natuurverschijnsel", maar komt het doordat het te veel aan de markt is overgelaten. Ze wil dat corporaties een grotere rol krijgen en vindt dat vastgoedbeleggers te veel macht hebben. Ouwehand (Partij voor de Dieren) sluit zich aan bij Marijnissen. "Dit probleem komt niet uit de lucht vallen." Ze wijst erop dat bijna de helft van de grond in Nederland wordt gebruikt door de veehouderij. Haar partij wil dat de veestapel binnen twee jaar met driekwart wordt teruggedrongen. "Dan komt er grond vrij voor die 'straatjes erbij'."

RTL-debat is begonnen, 'hoop op gesprek over samenwerken'

Het tweede RTL Verkiezingsdebat is zojuist begonnen. De zes lijsttrekkers zitten aan tafel bij presentator Renze Klamer in een hotel in Amsterdam. De andere presentatoren zijn Frits Wester, Meike de Jong en Gijs Rademaker van het RTL Nieuwspanel. Er worden ook vragen gesteld door het publiek. Presentator Wester zegt bij het begin dat hij hoopt dat het debat ook gaat over samenwerken en hoe het na de verkiezingen verder gaat. "Hopelijk wordt het niet alleen jij-bakken."

Vanavond tweede RTL-verkiezingsdebat

Zes lijsttrekkers maken vanavond hun opwachting in het tweede RTL-debat. Het zijn Dilan Yesilgöz (VVD), Geert Wilders (PVV), Caroline van der Plas (BBB), Esther Ouwehand (PvdD), Rob Jetten (D66) en Lilian Marijnissen (SP). Zij gaan met elkaar en met een aantal kiezers in gesprek over de thema's woningmarkt, zorg en 'onze portemonnee', zoals RTL het noemt.

De voormannen van twee van de drie grootste partijen in de Peilingwijzer zijn zoals bekend afwezig. NSC van Pieter Omtzigt vond het format "minder passen" bij de partij. GroenLinks-PvdA-leider Timmermans doet niet mee omdat zijn agenda te vol zou zijn met andere debatten.

Het debat begint rond 21.35 uur en wordt live uitgezonden op RTL 4.

Lijsttrekkers bij drukbezochte klimaatmars Amsterdam

Bij de klimaatmars in Amsterdam waren vandaag behalve tienduizenden betogers ook een aantal lijsttrekkers aanwezig. Rob Jetten (D66), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Esther Ouwehand (PvdD), Laurens Dassen (Volt), Lilian Marijnissen (SP), Edson Olf (Bij1) en Gerard van Hooft (50Plus) gingen met elkaar in debat.

De mars werd georganiseerd door negen organisaties, die zich hadden verenigd onder de naam Klimaatcrisis Coalitie. Met het oog op de verkiezingen willen ze "een nieuwe politieke wind" door Nederland laten waaien.

Politici gasthoofdredacteur bij De Telegraaf

Zoals altijd bij Tweede Kamerverkiezingen mogen lijsttrekkers zelf een pagina maken voor De Telegraaf. Zeven lijsttrekkers gingen vandaag op de redactie aan de slag en het resultaat staat morgen in de krant.

Telegraaf-hoofdredacteur Kamran Ullah zei dat de gasthoofdredacteuren echt de vrije hand hebben gekregen. Volgens hem hebben ze hun best gedaan om "een beetje Telegraaf te zijn, een kop met een kwinkslag of net een andere insteek."

VVD-leider Yesilgöz begint met een artikel onder de kop: 'Instroom omlaag'. Volgens haar presenteert haar partij daarvoor concrete maatregelen. Ook PVV-voorman Wilders besteedt aandacht aan dit onderwerp. Hij kiest als kop in grote letters voor 'PVV wil asielstop'. Wilders: "Mensen moeten snappen wat je wilt".

Als het om je portemonnee gaat, moet je bij GroenLinks-PvdA zijn, is de boodschap die lijsttrekker Timmermans met zijn pagina wil overbrengen.

Op de pagina van D66 staat onder meer een cartoon van Jetten als Superman. Dat moet symboliseren dat D66 dingen voor elkaar wil krijgen. NSC-voorman Omtzigt heeft het over veel van zijn belangrijke verkiezingsthema's. "Ik ben niet van de chocoladeletter-koppen. Wij zitten een beetje op de inhoud."

CDA-voorman Bontenbal komt met 'Knokken voor gezinnen'. En hij besteedt ook aandacht aan 'de fatsoenlijke samenleving'. BBB-leider Van der Plas zet op haar pagina onder meer dat ze de politie terug wil in de dorpen. En er komt ook iets op over de wolf.

De lijsttrekkers mochten hun handtekening zetten op de muur en maakten daar een wedstrijd van;

Isolatie bij partijen hoog op de politieke agenda

Vrijwel alle politieke partijen willen de komende jaren mensen helpen bij het isoleren van hun huis. Energiebesparing vanwege het klimaat speelt daarbij een rol, maar de gedachte is vooral dat mensen hun geld beter aan boodschappen kunnen uitgeven in plaats van aan hun energierekening.

Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt vindt dat mensen in een slecht geïsoleerd huurhuis korting moeten krijgen op de huur. Daar kunnen GroenLinks-PvdA en VVD zich ook in vinden.

Ook zijn veel partijen voor een verbod op de slechtste energielabels voor huurhuizen. De VVD bijvoorbeeld wil vanaf 2030 minimaal energielabel D, de ChristenUnie gaat met een ondergrens van energielabel C nog een stapje verder.

Bontenbal: strategische blunder van Timmermans

CDA-leider Bontenbal vindt dat GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Timmermans een "strategische blunder" heeft gemaakt met zijn uitspraken over het klimaatbeleid van het kabinet. Timmermans zei vanochtend dat het kabinet op dit gebied niets heeft gedaan en dat Nederland al duizend dagen stilstaat.

De politici ontmoetten elkaar vanmiddag op de redactie van De Telegraaf en Bontenbal wierp de GroenLinks-voorman voor de voeten dat het kabinet juist heel veel heeft gedaan: "Als er één onderwerp is waar we stappen hebben gezet en we steeds bij elkaar zijn gekomen, was dat het klimaat."

Timmermans antwoordde daarop dat hij al vaak heeft gezegd dat Nederland op het gebied van de energietransitie "uit de achterhoede naar de kop van het peloton" is gegaan. Maar hij bleef erbij dat we op een aantal gebieden hebben stilgestaan.

Jeugdjournaal: pingpongen met Marijnissen (SP)

In aanloop naar de verkiezingen gaat het Jeugdjournaal op pad met lijsttrekkers die hun hobby uitoefenen. Vandaag pingpongen met Marijnissen (SP):

Jetten: 'Kritiek Timmermans klein en kinderachtig'

D66-lijsttrekker Jetten vindt de kritiek van GroenLinks-PvdA-voorman Timmermans op zijn klimaatbeleid "een beetje klein en kinderachtig". Timmermans zei vanmorgen dat Jetten deel uitmaakt van een kabinet dat op dit gebied "niets heeft gedaan". Volgens de GroenLinks-PvdA-lijsttrekker "staan we in Nederland al duizend dagen stil".

Jetten reageerde daarop in Buitenhof: "Ik denk dat hij ook weet dat we in Nederland en in Europa de afgelopen jaren enorme stappen hebben gezet en dat we de komende tijd vooral door moeten, want er gaan vandaag in Amsterdam niet voor niks 40.000 mensen de straat op. De jonge generatie eist van ons dat we een leefbare planeet doorgeven. Dan moeten progressieve politici elkaar daar niet de maat op gaan nemen."

Jetten zei dat hij trots is op de resultaten die hij als minister heeft geboekt. "Maar het is nog lang niet klaar. Ik heb de afgelopen jaren een beetje in mijn eentje moeten knokken tegen VVD, CDA en ChristenUnie en we hebben ons in de groene stand gekregen, maar als je dat met meer groene politici kan doen, is dat winst."

De D66-leider pleitte voor een nieuwe coalitie "met een brede meerderheid vanuit het politieke midden". Jetten waarschuwde voor "politieke experimenten". Hij noemde als voorbeelden daarvan dat de VVD een coalitie met de PVV niet langer uitsluit en dat NSC de optie noemt van een volgens Jetten "extreemrechts kabinet".

Protestactie tijdens uitzending Buitenhof

De lijsttrekker van de nieuwe politieke partij LEF heeft de uitzending van Buitenhof kort verstoord. De man had posters geplakt op een raam achter presentator Pieter Jan Hagens. Die was op dat moment in gesprek met Partij voor de Dieren-lijsttrekker Esther Ouwehand. Ook Caroline van der Plas (BBB) en Rob Jetten (D66) waren in de studio aanwezig.

Op beeld is te zien dat er een ladder tegen het raam aan wordt gezet. Eerst lijkt het er nog op dat de ramen worden gezeemd, maar al snel blijkt het een poster van de politieke partij te zijn met de tekst 'Heb LEF, stem LEF'. De man schreeuwt vervolgens "Het klimaat is belangrijker dan Omtzigt" en "Stemrecht." Na korte tijd werd de man door de beveiliging verwijderd en overgedragen aan de politie.

Een woordvoerder van de VPRO laat aan het ANP weten dat er de komende uitzendingen extra aandacht is voor beveiliging. "In aanloop naar de verkiezingen hebben we extra voorzorgsmaatregelen genomen waaronder versterking van de beveiliging en geïntensiveerd contact met de politie".

Ouwehand: 'Economie moet krimpen'

Lijsttrekker Ouwehand van de Partij voor de Dieren vindt het noodzakelijk dat de economie krimpt. In Buitenhof zei ze dat "oneindige economische groei niet samengaat met een eindige planeet". Ze wilde geen percentage noemen, maar ze benadrukte: "De enige economie die aanvaardbaar is, is een economie die past bij de draagkracht van de aarde en waarin we recht doen aan alle sociale rechten die we willen veilig stellen."

De Partij voor de Dieren wil binnen twee jaar een reductie van de veestapel van 75 procent. Volgens Ouwehand is dat nodig om te zorgen voor gezond en betaalbaar voedsel voor iedereen. Ze vindt dat het veel te lang heeft geduurd voordat die omschakeling wordt gemaakt, waardoor boeren nu geconfronteerd worden met een heel korte termijn. Ze wil dat boeren bij die transitie financieel worden beschermd en "dat veevoederbedrijven flink bijlappen".

Ouwehand herhaalde dat ze graag wil meeregeren, maar dat er dan echt een "groene koerswijziging" moet komen. Volgens haar is politieke moed het belangrijkste criterium voor het vormen van een coalitie en moet het niet blijven bij het op papier zetten van ambities.

Van der Plas: 'Sterke onderhandelingspositie vanwege Eerste Kamer'

BBB-lijsttrekker Van der Plas denkt dat haar onderhandelingspositie bij eventuele coalitieonderhandelingen stevig zal zijn. In Buitenhof zei ze dat ze rekening houdt met deelname aan een kabinet. Zoals ze ook al eerder deed, hield ze potentiële NSC-kiezers voor dat haar partij zestien zetels heeft in de Eerste Kamer en NSC nul.

Ze is ook al bezig met het benaderen van kandidaat-ministers. De nummer twee op de kandidatenlijst, Mona Keijzer, is voor BBB kandidaat-premier en de nummer drie, Gijs Tuinman, ziet Van der Plas als minister van Defensie. "En Aalt Dijkhuizen, voormalig voorzitter van Wageningen Universiteit, staat al heel lang op mijn lijst als de minister van Landbouw."

Van der Plas, die NSC-voorman Omtzigt vaak heeft geprezen, zei dat de NSC-plannen voor de landbouw 20.000 banen gaan kosten. "Daar moet zeker wat gebeuren, maar ik ga nog met Pieter praten." Van der Plas beloofde de boeren dat ze voor hen zal strijden.

Timmermans: 'Alleen premier als GroenLinks-PvdA de grootste wordt'

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans wil alleen premier worden als zijn partij de grootste wordt. Er wordt veel gespeculeerd over wie premier zal worden, ook door de aarzelingen die NSC-voorman Omtzigt uitspreekt over zijn eigen ambities op dat punt. De vraag in WNL Op Zondag of Timmermans iets ziet in een premierschap voor zichzelf als NSC de grootste partij wordt, beantwoordde hij stellig met nee.

Timmermans hoopt nog steeds dat GroenLinks-PvdA de grootste partij wordt. Volgens hem is de kans anders groot dat er een regering "over rechts" komt en hij wil dat voorkomen.

De GL-PvdA-lijsttrekker was gisteren in Málaga bij een congres van Europese sociaaldemocraten. Hij waarschuwde daar onder meer voor de invloed van extreemrechts op het bestuur. Volgens hem was die oproep niet zozeer gericht op Nederland. "In vijf Europese landen zit extreemrechts aan de knoppen en dat heeft gevolgen voor de positie van vrouwen, voor de spanningen met minderheden en voor de kwaliteit van het bestuur." Timmermans zei dat dat in Nederland meevalt en dat de trend hier veel meer in de richting van het midden gaat: "In Nederland zijn mensen het geruzie meer dan zat."

Timmermans heeft er van veel kanten kritiek op gekregen dat hij midden in campagnetijd naar Málaga is gevlogen voor het congres. Hij zei daarover bij WNL dat het een belangrijke ontmoeting was met collega's, dat hij heeft kunnen praten over dingen die in heel Europa spelen en dat veel van de bedreigingen uit het buitenland komen. "Je krijgt niet altijd al die mensen bij elkaar. Dit was een uniek moment." De GroenLinks-PvdA-voorman voegde eraan toe dat hij de afgelopen twee maanden in Nederland ook al met veel mensen heeft gepraat.

Timmermans leverde verder scherpe kritiek op het klimaatbeleid van D66-lijsttrekker en demissionair minister Jetten. Volgens Timmermans maakt Jetten deel uit van een kabinet dat op dit gebied "niets heeft gedaan": "We staan in Nederland al duizend dagen stil."

De omstreden leus 'From the river to the sea, Palestina will be free', die door sommigen als antisemitisch wordt gezien, vindt de GroenLinks-PvdA-voorman "politiek totaal ontoelaatbaar". Of de leus ook verboden wordt, moet volgens hem door de rechter worden getoetst.

Vanavond Lijsttrekkersdebat RTL

Bij RTL Nieuws is vanavond voor de tweede zondag op rij een lijsttrekkersdebat. Deelnemers zijn Yesilgöz (VVD), Wilders (PVV), Van der Plas (BBB), Marijnissen (SP), Jetten (D66) en Ouwehand (Partij voor de Dieren). GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Timmermans en zijn NSC-collega Omtzigt waren ook uitgenodigd, maar zij komen niet. Timmermans is wel bij WNL op Zondag en bij Buitenhof zitten Van der Plas, Jetten en Ouwehand.

De Peilers over Migratie

In de trektocht met een mobiel stemhokje door Nederland is het thema vandaag migratie.

Ook vandaag trekken lijsttrekkers eropuit

Ook vandaag is de agenda van de lijsttrekkers goed gevuld. Zo wordt er op straat campagne gevoerd, net als gisteren. Een aantal partijen gebruikt het een na laatste weekend voor de verkiezingen om weer te flyeren op straat. Bij de laatste campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen, in maart 2021, kon dat niet, omdat Nederland nog in de coronacrisis met allerlei strenge maatregelen zat.

Podcast De Campagne Stemming

in de dagelijkse podcast De Campagne Stemming praten Xander van der Wulp en Joost Vullings onder meer over campagne voerende politici (onder wie oud-VVD-leider Rutte) en de speech van GroenLinks-PvdA-voorman Timmermans in Malaga. Ook gaan ze in op 'onzekere kiezers' en Rutte IV als 'tussenkabinet'.

Dit gebeurde er gisteren

Gisteren grepen veel lijsttrekkers aan om op pad te gaan en te gaan flyeren op straat. VVD-lijsttrekker Yesilgöz was op de markt in Hilversum. Oud-VVD-leider Rutte voerde ook campagne, ook al staat zijn naam niet meer op het stembiljet.

Lijsttrekkers Stoffer (SGP) en Bikker (ChristenUnie) liepen in Den Haag mee met anti-abortusbetogers, in de jaarlijkse Mars voor het Leven. D66-leider Jetten was ook naar Den Haag gekomen, maar dan om vrouwen te steunen die voor het recht op abortus betoogden.

In Nieuwsuur was NSC-lijsttrekker Omtzigt te gast. Hij herhaalde daar zijn voorkeur voor een minderheidskabinet. Daarbij zijn zakenministers een optie, die van buiten de partijen komen. En dat is voor Omtzigt ook een mogelijkheid voor de premier. "Dat is een mogelijkheid. Maar daar zijn we nog niet uit als partij", zei hij in Nieuwsuur.

Welkom

Welkom in het liveblog over de campagne van de Tweede Kamerverkiezingen. Het blog van gisteren lees je hier terug.