Advies: veel te zeggen voor vaste functionaris als verkenner bij kabinetsformatie
De Raad van State vindt het een goed idee als de Tweede Kamer de functie van verkenner bij een kabinetsformatie toekent aan een vast ambt. Uit een advies op verzoek van de Tweede Kamer blijkt dat de Raad een voorkeur heeft voor zo'n vaste functionaris, in plaats van bij elke verkiezingen een persoon aanwijzen die de eerste fase van de formatie in goede banen moet leiden.
De vicepresident van de Raad van State lijkt daarvoor het meest geschikt, staat in het advies. In het verleden speelde die al een adviserende rol in formaties.
Sinds de koning geen formele rol meer heeft bij de kabinetsformatie, benoemt de Tweede Kamer kort na de verkiezingen een of meer verkenners. Dat zijn meestal (oud)-politici van de grootste partijen, die het politieke landschap in kaart moeten brengen. Ook moeten ze voor rust zorgen en een gelijk speelveld creëren voor alle partijen, ook de kleinere en partijen die nieuw zijn in de Kamer.
Aan dat laatste ontbrak het bij de laatste formatie in 2021, bleek uit een evaluatie. De verkenners Jorritsma (VVD) en Ollongren (D66) leken al bezig met de onderhandelingen. Ze moesten het veld ruimen, nadat de notitie over Pieter Omtzigt ("functie elders") openbaar was geworden toen Ollongren op het Binnenhof werd gefotografeerd met haar papieren in de hand.
Er is behoefte aan duidelijkere spelregels tijdens de verkenningsfase, constateert de Raad van State. Van tevoren moet duidelijk zijn waar de taak van verkenner wordt belegd. Er zijn twee opties: bij een persoon of bij een vaste functionaris. allebei is staatsrechtelijk verdedigbaar. De keuze is aan de Tweede Kamer.
Afstand tot dagelijkse politiek
Als de Kamer kiest voor het aanwijzen van een persoon, dan moet dat iemand zijn met voldoende afstand tot de dagelijkse politiek, staat in het advies. En het moet gebeuren aan de hand van vaste criteria. Maar het risico blijft dat voor veel mensen onduidelijk blijft waarom juist die persoon het meest geschikt is en is aangewezen. En daarmee komt het gelijk speelveld in gevaar.
Daarom kan de Raad van State "zich goed voorstellen" dat de Kamer de functie van verkenner toekent aan een vast ambt, zoals de voorzitter van de Eerste Kamer of de vicepresident van de Raad van State. Maar ook aan die functionarissen kleven nadelen, omdat ze meestal ook een politieke kleur hebben.
De Raad van State gaat niet in op de mogelijkheid om de verkennersfunctie te beleggen bij de koning. Partijen als het CDA en de SGP in de Tweede Kamer vinden dat een goed idee, maar een meerderheid ziet geen rol meer voor het staatshoofd in de kabinetsformatie.
Volgende week debatteert de Tweede Kamer over de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daar zullen het advies van de Raad van State en de aanstaande verkiezingen aan de orde komen.
