Lessen uit lange kabinetsformatie: deadlines en vertrouwelijkheid nodig

Bij kabinetsformaties moeten voortaan deadlines worden gehanteerd. Dat concludeert een commissie die de moeizame en langdurige kabinetsformatie van 2021 heeft geëvalueerd.

Aan de opdracht van iedere informateur zou een termijn moeten worden gesteld, met na afloop daarvan een debat. "Dat voorkomt eindeloze informatiefases", zegt commissievoorzitter Carla van Baalen. Bovendien geeft het de Tweede Kamer meer controle en schept het duidelijkheid over de voortgang.

De commissie stelt verder dat de rol van de Kamer bij de totstandkoming van een nieuw kabinet scherper moet worden vastgesteld. De meningen over de rol van de Kamer lopen sterk uiteen en dat komt het proces niet ten goede.

De Tweede Kamer nam in 2012 in de kabinetsformatie de leidende rol over van de koning. Maar er zijn nooit duidelijke afspraken gemaakt over hoe dat exact in zijn werk moet gaan. Ruim voor de volgende Tweede Kamerverkiezingen moet daarover het debat worden gevoerd, zegt Van Baalen.

Onvrede over verkennersduo

De commissie heeft ook de rol bekeken van de verkenner die na de verkiezingen als eerste aan zet komt. Bij de laatste formatie werden er zelfs twee aangesteld, VVD'er Jorritsma en Ollongren van D66. Dat leidde tot onvrede, stelt de commissie vast na gesprekken met betrokkenen. De verkenners leken soms al bezig met onderhandelen, terwijl dat een taak is van de informateur.

Voortaan zou er altijd één verkenner moeten komen met een duidelijk afgebakende opdracht, aldus Van Baalen. "En laat het iemand zijn met enige afstand tot de politieke actualiteit."

Functie elders

De kabinetsformatie van 2021 verliep mede zo stroef doordat verkenner Kajsa Ollongren zich liet fotograferen met een document onder haar arm waarop aantekeningen te zien waren. Daarin werd onder meer gesproken over een "functie elders" voor Pieter Omtzigt, toen nog CDA-Kamerlid.

Naderhand werd duidelijk dat die suggestie ter sprake was gekomen tijdens een gesprek met VVD-leider Mark Rutte. Het leidde tot een diepe vertrouwenscrisis tussen de hoofdrolspelers in het formatieproces.

Reden voor de commissie om extra te hameren op het belang van vertrouwelijkheid: "openbaarheid is niet behulpzaam". Volgens de commissie leidt transparantie tijdens de onderhandelingen "bijna dwangmatig" tot het vasthouden aan de ingenomen posities. Lees: het verkiezingsprogramma. En daaraan vasthouden bevordert coalitievorming niet.

Kamervoorzitter Vera Bergkamp, die het rapport vandaag in ontvangst nam, zet dat de Kamer nu stof tot nadenken heeft. "Ik zeg u dan ook toe: wordt vervolgd."